Το ζήτημα της φροντίδας, περιποίησης και περίθαλψης ηλικιωμένων καθώς και οι κοινωνικές παροχές σε ευρύτερο πλαίσιο μετά την πρόσφατη καταγγελία για αμέλεια ηλικιωμένης που μεταφέρθηκε από τον οίκο ευγηρίας -στον οποίο διέμενε- στο πλησιέστερο νοσοκομείο με τους ιθύνοντες ιατρούς να κάνουν λόγο για «βαριά παραμελημένο περιστατικό» και την γυναίκα να νοσηλεύεται σε κρίσιμη κατάσταση.
Τα ερωτήματα που τίθενται εξ’αφορμής του περιστατικού είναι πολυεπίπεδα, με την πλειοψηφία αυτών να παραμένει σε ρητορική βάση. Υπάρχει η απαραίτητη κοινωνική φροντίδα για τους ηλικιωμένους στη χώρα μας; Είναι αρκετά αυστηρά τα ελάχιστα κριτήρια που υπάρχουν στους χώρους φιλοξενίας και φροντίδας ηλικιωμένων; Υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός νοσηλευτών σε οίκους ευγηρίας; Ακόμα και αν και εφόσον υπάρχει, έχει το προσωπικό την απαιτούμενη κατάρτιση; Πώς μπορεί ένας ηλικιωμένος με σύνταξη 600€ -παράδειγμα- να φιλοξενηθεί σε μία στέγη που προϋποθέτει κόστος 900€ ή περισσότερο; Σε ποιες μεθόδους καταφεύγουν οι ηλικιωμένοι που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα;
Το περιστάτικο, οι πληγές και η μεταφορά στο νοσοκομείο
Ας πάρουμε όμως το περιστατικό από την αρχή. Σύμφωνα με την εγγονή της, η 87χρονη μετά από τραυματισμό της έσπασε τον τροχαντήρα της (ισχίο) με αποτέλεσμα να νοσηλευτεί στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Σημειώνεται πως η ηλικιωμένη πάσχει από άνοια ενώ όπως ήταν φυσιολογικό μετά τη νοσηλεία της ήταν ελαφρώς αδυνατισμένη ενώ κατά το εξιτήριο έφερε μία πληγή στη φτέρνα (πιθανότατα από την τοποθέτηση του γύψου).
Η 87χρονη μεταφέρθηκε στη συνέχεια σε πολυδύναμο κέντρο (οίκο ευγηρίας) αφού διαμένει στα ορεινά και -σύμφωνα πάντα με τους ισχυρισμούς της εγγονής- διαβεβαίωναν ότι παρακολουθείται και ότι όλα ήταν υπό έλεγχο. Στις 15 Απριλίου το ίδρυμα ενημέρωσε συγγενικό πρόσωπο -την θεία της καταγγέλουσας- ότι μετά από εξετάσεις που έγιναν στην ηλικιωμένη διαπιστώθηκε ότι έχει χαμηλή αιμοσφαιρίνη και ότι επρόκειτο να της χορηγηθεί σίδηρος. Η εγγονή ζήτησε να της αποσταλούν οι αναλύσεις με την ίδια να διαπιστώνει υψηλά επίπεδα φεριτίνης, γεγονός που επέφερε υποψίες λοίμωξης.
Λίγες ημέρες αργότερα η οικογένεια ενημερώθηκε πως η 87χρονη μεταφέρεται επειγόντως στο πλησιέστερο νοσοκομείο με συμπτώματα ταχύπνοιας -γεγονός που παρέπεμπε σε σήψη ή πνευμονική- εμβολή. Μετά από επικοινωνία του νοσοκομείου με την εγγονή οι αρμόδιοι έκαναν λόγο για βαριά παραμελημένο περιστατικό με την γυναίκα να φέρει αριθμό πληγών (9 συγκεκριμένα) και να βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση.
Χαρακτηριστικό άλλωστε είναι το γεγονός πως -σύμφωνα με αναφορές της εγγονής- το νοσοκομείο ρωτούσε επίμονα εάν οι συγγενείς βρίσκονταν καθ’οδόν (καθώς υπήρχαν φόβοι πως δε θα προλάβαιναν) αφού αδυνατούσε να κρατήσει πίεση μόνη της. Με τις υπεράνθρωπες προσπάθειες του ιατρικού προσωπικού η ηλικιωμένη διέφυγε τον κίνδυνο, όντας όμως αφυδατωμένη και υποσιτισμένη.
Ζήτησαν και... τα ρέστα από τον οίκο ευγηρίας
Οι φωτογραφίες από τις πληγές στο σώμα της 87χρονης αποτελούν πραγματική γροθιά στο στομάχι, ενδεικτικό της κατάστασης στην οποία περιήλθε λόγω κατακλίσεων αφού στην ίσως σοκαριστικότερη εξ’αυτών διακρίνεται το κόκκαλο, με την πληγή να είναι τόσο βαθιά που σχημάτισε «κρατήρα». Όπως αναφέρει η εγγονή ακόμη και μετά το περιστατικό άτομο της διοίκησης του ιδρύματος ενημέρωσε την οικογένεια πως οφείλει ένα ποσό κοντά στα 600€ (που αφορούσε τη διαμονή της γυναίκας για το πρώτο εικοσαήμερο Απριλίου) ενώ ισχυρίστηκαν πως είχαν γνωστοποιήσει στο συγγενικό της κύκλο ότι έφερε 3 πληγές γεγονός που η εγγονή αρνείται κατηγορηματικά.
Αξίζει να αναφερθεί πως η Καθημερινή επιχείρησε να επικοινωνήσει και με το Πολυδύναμο Κέντρο ούτως ώστε να παρουσιάσει τη δική του σκοπιά και πλευρά σε σχέση με τις καταγγελίες, όμως η διευθύντρια του ιδρύματος μας ισχυρίστηκε πως μόλις σήμερα ενημερώθηκε για το συμβάν -συμβάν το οποίο κάνει το γύρο του διαδικτύου εδώ και 4 μέρες- και δε θα ήθελε να προβεί σε οποιαδήποτε δήλωση σε αυτό το στάδιο.
Ενώπιον Επιτρόπου Διοικήσεως η καταγγελία
Το ζήτημα μετά την δημοσιοποίηση του πήρε διαστάσεις αφού η οικογένεια προχώρησε σε γραπτή καταγγελία προς την Επίτροπο Διοικήσεως Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, κυρία Μαρία Στυλιανού-Λοττίδου. Σε καταγγελία προέβη και προς τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας στις οποίες υπάγεται το ίδρυμα. Η Επίτροπος μιλώντας στην «Καθημερινή» επιβεβαίωσε την παρουσία καταγγελίας η οποία βρίσκεται υπό διερεύνηση, ενώ όπως ήταν φυσικό δε μπορούσε να αναφερθεί σε λεπτομέρειες εώς ότου υπάρχει πλήρης και αποκρυσταλλωμένη εικόνα των γεγονότων.
Παρά ταύτα το περιστατικό θα πρέπει να τεθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και φάσμα αφού η συγκεκριμένη καταγγελία ενδέχεται να αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου σε ότι αφορά τον τομέα της φροντίδας ηλικιωμένων, της κοινωνικής πρόνοιας, του νομοθετικού πλαισίου και των ελαχίστων προβλεπόμενων διαδικασιών και καταρτισμού που τις διέπει. Η Επίτροπος Διοικήσεως έκανε ιδιαίτερη αναφορά σε έκθεση που συντάχθηκε το 2019 -εμπεριέχοντας επισκέψεις και επί τόπου αυτοψία σε διάφορα κέντρα και ιδρύματα φιλοξενίας ηλικιωμένων- επιθεωρώντας τις συνθήκες διαβίωσης, τους χώρους στέγασης, τις εγκαταστάσεις, το προσωπικό, τα πλάνα φροντίδας, τη μεταχείριση των ενοίκων, το κόστος διαμονής ενώ καταληκτικά αναλύθηκαν παρατηρήσεις και εισηγήσεις.
Βάσει των όσων αναλύθηκαν στην εν λόγω έκθεση, διαφαίνεται πως η απουσία συγκεκριμένης πρόνοιας στο σχετικό Νόμο που να υποχρεώνει το Κράτος για ουσιαστική εποπτεία και ελέγχο, περα απο τις τυπικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν την λειτουργία των στεγών σε ένα γενικό πλαίσιο επηρεάζει καταλυτικά το επίπεδο φροντίδας των ατόμων που διαμένουν στις στέγες και χρειάζονται μακροχρόνια φροντίδα. Η παροχή φροντίδας για διασφάλιση αξιο πρεπούς διαβίωσης αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, η οποία υλοποιείται σήμερα μέσω των ιδιωτικών στεγών με την οικονομική στήριξη του (Κράτους). Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητη η αλλαγή νομικού πλαισίου και πρακτικών οι οποίες θα βοηθήσουν στην άσκηση ουσιαστικού κρατικού ελέγχου, ειδικά σε ότι αφορά τους ενοίκους των στεγών οι οποίοι παρουσιάζουν ιδιάζουσες και ανομοιόμορφες ανάγκες.
Βάλτωσε... από το 2019 η νομοθεσία
Προτεραιότητα πρέπει να είναι μεν η κάλυψη των βασικών αναγκών, αλλά συνάμα θα πρέπει να υπάρχει και η αντίστοιχη υποχρέωση στους ιδιοκτήτες,για παροχή δημιουργικής απασχόλησης και η παροχή υπηρεσιών βάσει εξατομικευμένων προγραμμάτων που θα οδηγούν σε πραγματική βελτίωση των συνθηκών φροντίδας για τους ηλικιωμένους.
Μία νομοθεσία που εκκρεμεί από το 2019 και μοιάζει να έχει… βαλτώσει ενώ σύμφωνα με τα όσα μας ανέφερε η Επίτροπος Διοικήσεως, κυρία Μαρία Στυλιανού-Λοττίδη αναμένεται να λειτουργήσει ευεργετικά και προς την σωστή κατεύθυνση, δίνοντας μία διαφορετική υπόσταση και αλλάζοντας τα ελάχιστα προαπαιτούμενα που εμπίπτουν στον τομέα των οίκων ευγηρίας ή στεγών φιλοξενίας και φροντίδας ηλικιωμένων. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην εν λόγω έκθεση στη βάση του νομοθετικού πλαισίου:
Ο Νόμος θα πρέπει να αποτελεί ένα συνεκτικό πλαίσιο που να ρυθμίζει όλες τις πτυχές των δικαιωμάτων των ατόμων που διαμένουν σε στέγες καθώς και τις υποχρεώσεις των ιδιοκτητών στεγών όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας και τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Στο Νόμο θα πρέπει να περιέχονται ρυθμίσεις που αφορούν τις διαδικασίες εισδοχής σε στέγες. Οι επισκέψεις που διενεργήθηκαν επιβεβαίωσαν την αρχική εντύπωση ότι οι ηλικιωμένοι σπάνια συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν και ακόμη πιο σπάνια παρέχουν την ενημερωμένη συγκατάθεση τους για οποιοδήποτε θέμα, είτε αυτό αφορά την αρχική τους εισδοχή είτε την καθημερινή ρουτίνα τους είτε την ιατροφαρμακευτική τους περίθαλψη.
Για τα πλείστα ζητήματα, αποφασίζουν κυρίως οι συγγενείς, χωρίς όμως να έχουν καμιά εξουσία αντιπροσώπευσης των ηλικιωμένων βάσει δικαστικής απόφασης και χωρίς να έχουν τηρηθεί οποιεσδήποτε διαδικασίες για τη διαπίστωση της ικανότητας των ηλικιωμένων να εκφράσουν ελεύθερα τη βούληση τους.
Η πλήρης απουσία θεσμοθετημένων διαδικασιών για την παροχή της ενημερωμένης συγκατάθεσης του ίδιου του ενδιαφερόμενου ή τουλάχιστον την, όσο το δυνατόν, ενεργότερη συμμετοχή του στις διαδικασίες μέσω ουσιαστικής ενημέρωσης και υποβοηθούμενων αποφάσεων, αποτελεί σημαντική παράλειψη που θέτει υπό αμφισβήτηση τη συμβατότητα του προτεινόμενου Νομοσχεδίου με τις διεθνείς αρχές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα διεθνή πρότυπα.
Περαιτέρω, στην νομοθεσία πρέπει να υπάρχει δικαιωματική προσέγγιση στα θέματα των ηλικιωμένων ατόμων, καθώς και πρόνοιες για τα βασικά δικαιώματα που ισχύουν για όλα τα άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους, όπως η δυνατότητα ενημέρωσης τρίτου προσώπου, το δικαίωμα σε τηλεφωνική επικοινωνία με συγγενείς/φίλους ή με τον νόμιμο εκπρόσωπο καθώς και το δικαίωμα σε ιατρική περίθαλψη. Ο τρόπος λειτουργίας των Στεγών θα πρέπει να ρυθμιστεί με κεντρικό άξονα τον άνθρωπο και τα δικαιώματα του, εφαρμόζοντας στην πράξη μια νέα προσέγγιση βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Στο σημείο αυτό, επισημαίνεται ότι τα γηρατειά και οι συνέπειες τους μπορεί να εμπίπτουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, στην έννοια της «αναπηρίας» όπως αυτή εξειδικεύεται στη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ΑμεΑ και στον σχετικό Νόμο. Για παράδειγμα, η άνοια και το Αλτζχάιμερ δημιουργούν καταστάσεις που ταυτίζονται με την αναπηρία και επομένως θα πρέπει να ειδωθούν και να τύχουν χειρισμού υπό το πρίσμα των διεθνών υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη ως άνω Διεθνή Σύμβαση.
Και άτομα με ψυχικές ασθένεις σε στέγες ηλικιωμένων...
Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων σε στέγες, παρατηρήθηκε η ταυτόχρονη διαμονή ατόμων με θέματα ψυχικής υγείας με ηλικιωμένα άτομα. Όπως έχει επανειλημμένως επισημανθεί, η κατάσταση αυτή δεν διασφαλίζει τα δικαιώματα και την αξιοπρεπή μεταχείριση καμιάς από αυτές τις δύο ευάλωτες ομάδες. Μάλιστα, αρκετά άτομα με ζητήματα ψυχικής υγείας καταλήγουν να ταλαιπωρούνται εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο υποχρεωτικής νοσηλείας στο Ψυχιατρείο και παραμονής σε στέγες, στις οποίες δεν λαμβάνουν καμιά υπηρεσία πέραν της φαρμακευτικής αγωγής.
Δυστυχώς, το ισχύον νομικό πλαίσιο δεν απαγορεύει την ταυτόχρονη διαμονή ηλικιωμένων με ψυχικά ασθενείς. Παρόλα αυτά, δεδομένης της προσπάθειας που ξεκίνησε για τον εκσυγχρονισμό του νομικού πλαισίου, η πρακτική αυτή θα πρέπει να τερματιστεί με την ταυτόχρονη δημιουργία ξεχωριστών και εξειδικευμένων δομών για ουσιαστική αποϊδρυματοποίηση των ατόμων με θέματα ψυχικής υγείας, όπου θα είναι εφικτή η παροχή όλων των απαραίτητων υπηρεσιών και προγραμμάτων που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.
Τέλος, στο Νόμο πρέπει να προνοείται επαρκές επίπεδο προσόντων για τα άτομα που εργάζονται στις στέγες και ειδικότερα για τους φροντιστές. Επειδή οι φροντιστές καλούνται να επιτελέσουν ένα πολύπλευρο και απαιτητικό έργο και για το λόγο αυτό θα πρέπει εκ του Νόμου να απαιτούνται τα προσόντα που ανταποκρίνονται στο έργο αυτό, σε συνδυασμό με την υποχρέωση για διαρκή εκπαίδευση σε ειδικότερες πτυχές των καθηκόντων τους.
Φροντιστές μόνο με απολυτήριο Γυμνασίου και ηλικιωμένοι για ώρες ακίνητοι
Πέραν των νοσηλευτών γίνεται «επιστράτευση» και φροντιστών που παρά τις φιλότιμες προσπάθειες ενδεχομένως να μην έχουν λάβει την απαιτούμενη επαγγελματική κατάρτιση για να μπορέσουν να παρέχουν τις απαιτούμενες υπηρεσίες φροντίδας σε ηλικιωμένους.
Επισημαίνεται ότι, τα προσόντα που πρέπει να έχει ένας φροντιστής / μία φροντίστρια για να εργοδοτηθεί σε μία στέγη ηλικιωμένων και να παρέχει υπηρεσίες φροντίδας στους ενοίκους της, με βάση τον περί Στεγών Ηλικιωμένων και Αναπήρων Νόμο, δεν περιλαμβάνουν οποιαδήποτε γνώση εξειδικευμένων θεμάτων ή οποιαδήποτε εκπαίδευση σε συγκεκριμένες τεχνικές προσεγγίσεις. Το τυπικό προσόν που απαιτείται είναι η κατοχή απολυτηρίου Γυμνασίου, σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς («τρία χρόνια επιτυχούς φοίτησης σε αναγνωρισμένη σχολή Μέσης Εκπαίδευσης»).
Σε όλες τις στέγες, παρά το γεγονός ότι παρατηρήθηκε επάρκεια προσωπικού, σε σχέση με τον αριθμό των ενοίκων, διαπιστώθηκε ότι αυτό δεν διαθέτει κανένα άλλο προσόν και δεν λαμβάνει οποιαδήποτε εκπαίδευση κατά την ανάληψη των καθηκόντων του. Ενδεικτικά μία εκ των φροντίστριων ανέφερε στους Λειτουργούς του ΕΜΠ, πως η τελευταία φορά που παρακολούθησε κάποια εκπαίδευση για τα καθήκοντά της είχε αντικείμενο την παροχή βασικών πρώτων βοηθειών.
Παρατηρήθηκαν περιπτώσεις όπου συγκεκριμένοι ένοικοι στεγών κάθονταν στην ίδια καρέκλα και είχαν την ίδια στάση σώματος τόσο κατά το χρόνο άφιξης των μελών της ομάδας του ΕΜΠ στις στέγες, όσο και κατά το χρόνο αναχώρησής τους, λίγες ώρες αργότερα. Σε κάποιες στέγες παρέχονταν προγράμματα φυσιοθεραπείας ή μουσικοθεραπείας μία ή δύο φορές την εβδομάδα, αλλά κατά τον υπόλοιπο χρόνο δεν υπήρχε οποιαδήποτε άλλη δημιουργική δραστηριότητα.
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ιδιοκτήτης/υπεύθυνος ιδιωτικής στέγης, «δεν υπάρχουν και πόροι για πολλές δραστηριότητες». Η αναφορά του αφορούσε, προφανώς, οικονομικούς πόρους. Κατά τις επισκέψεις στις στέγες ηλικιωμένων, παρατηρήθηκε ότι πολλοί ένοικοι παρέμεναν καθισμένοι στις καρέκλες τους, στους κοινούς χώρους της στέγης για πολλές ώρες, χωρίς να έχουν οποιαδήποτε δυνατότητα δημιουργικής απασχόλησης, πέραν της παρακολούθησης προγραμμάτων τηλεόρασης (στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό να γίνει σε κοινόχρηστους χώρους όπου ο καθένας έχει διαφορετικές ανάγκες, προτιμήσεις και ιδιαιτερότητες).
Οικονομικοί πόροι, ικανοποιητικός καταρτισμός, εξατομικευμένη φροντίδα, εγκαταστάσεις αλλά και δραστηριότητες -σωματικές και πνευματικές- αποτελούν ένα βασικό οδηγό για να δημιουργηθεί επιτέλους το κοινωνικό πλαίσιο γύρω από την φροντίδα των ηλικιωμένων.
Ο τρόπος που μια κοινωνία συμπεριφέρεται σε ηλικιωμένους και ευάλωτους αποτελεί καθρέφτη ολόκληρης της κοινωνίας.
