Φάκελος «Κ» - Αναπάντητα ερωτήματα για τις Στέγες Ανηλίκων

Το φαινόμενο των εξαφανίσεων ανηλίκων από Στέγες Ανηλίκων στην Κύπρο αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα της προνοιακής πολιτικής του κράτους. Αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από τους αριθμούς, αφού συγκριτικά με το 2021 οι καταγγελίες για εξαφανίσεις τέσσερα χρόνια μετά, το 2024, έχουν διπλασιαστεί. Το ζήτημα των δομών φιλοξενίας ανηλίκων που έχουν προσωρινά μετακινηθεί από την οικογένειά τους πρέπει να απασχολήσει σοβαρά την Πολιτεία, μιας και για όσο καιρό φιλοξενούνται στις δομές το κράτος είναι και ο επίσημος κηδεμόνας τους. Ο βουλευτής του ΑΚΕΛ και πρόεδρος της Επιτροπής Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Άντρος Καυκαλιάς και η βουλεύτρια του Δημοκρατικού Συναγερμού Φωτεινή Τσιρίδου τοποθετούνται στην «Κ» και τονίζουν την αναγκαιότητα λήψης μέτρων, θίγοντας και την υποστελέχωση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ), ζήτημα που έθιξε και η Άντρια Ματθαίου, πρόεδρος του κλάδου Λειτουργών Κοινωνικών Υπηρεσιών της συντεχνίας «Ισότητα», τονίζοντας τις απαρχαιωμένες νομοθεσίες που εμποδίζουν τη σωστή λειτουργία των προγραμμάτων των ΥΚΕ.

Ζητεί απαντήσεις η Βουλή

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Στέγες Ανηλίκων και τρόποι αντιμετώπισής τους συζητήθηκαν εκτενώς στις 8 Οκτωβρίου στην Επιτροπή Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, στην παρουσία της υφυπουργού Πρόνοιας Μαριλένας Ευαγγέλου. Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», έχει ζητηθεί από την Επιτροπή χαρτογράφηση των δομών από το Υφυπουργείο, χωρίς ωστόσο οι υπηρεσίες του να έχουν ανταποκριθεί, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για τις στέγες και τα θέματά τους. Ακόμη, κατά τη διάρκεια της συνεδρίας τονίστηκε από τους βουλευτές της Επιτροπής η υποστελέχωση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ), πράγμα που σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ» απασχολεί έντονα και τους λειτουργούς των ΥΚΕ, οι οποίοι όπως χαρακτηριστικά μας ειπώθηκε πολλές φορές νέοι λειτουργοί παραιτούνται μετά από λίγους μήνες στην υπηρεσία, ενώ παρατηρείται έντονα και το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης (Burn Out). Αντικείμενο συζήτησης στην Επιτροπή, μεταξύ άλλων, ήταν και ο εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου, με βουλευτές να ζητούν να ενημερωθούν πού βρίσκεται ο εκσυγχρονισμός, με την υφυπουργό να απαντά ότι εντός Οκτωβρίου αναμένεται να φτάσει στη Βουλή ο Περί Παιδιών Νόμος.

Επίσης, στην επιτροπή εγέρθηκαν ερωτήματα για το αν υπάρχουν προγράμματα όταν τα παιδιά συμπληρώσουν το 18ο έτος της ηλικίας τους, ενώ διευκρινίστηκε ότι υπάρχει πρόγραμμα στο οποίο σε συνεργασία με ένα σύνδεσμο πληρώνονται δίδακτρα πανεπιστημίων για όσα παιδιά θέλουν να σπουδάσουν. Άλλο ένα σοβαρό θέμα που συζητήθηκε είναι το αν γίνεται εξατομίκευση προγραμμάτων στους ανήλικους, κάτι που αναφέρθηκε πως σε κάποιες περιπτώσεις γίνεται, ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις που δεν επιτυγχάνει καμία μέθοδος, όπως για παράδειγμα στους ανήλικους χρήστες. Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε και το ζήτημα των περιστατικών βίας κατά του προσωπικού.

Μιλώντας στην «Κ», ο βουλευτής του ΑΚΕΛ Αντρέας Καυκαλιάς και πρόεδρος της Επιτροπής, επισήμανε ότι το θέμα των Στεγών Ανηλίκων είναι κρίσιμο ζήτημα και είναι φανερό ότι η Πολιτεία δεν κάνει ό,τι θα έπρεπε να κάνει, προσθέτοντας ότι το ζήτημα θα εξεταστεί εκ νέου στην Επιτροπή με τη νέα χρόνια, αφού προηγούνται οι προϋπολογισμοί. Από πλευράς της, η βουλεύτρια του Δημοκρατικού Συναγερμού και μέλος της Επιτροπής, Φωτεινή Τσιρίδου, ανέφερε στην «Κ» ότι η ιδρυματοποίηση των παιδιών θα πρέπει να είναι τελευταία λύση από πλευράς κράτους. «Υπάρχουν αρκετές οικογένειες που θα ήθελαν να γίνουν ανάδοχες, ωστόσο το ζήτημα παραμένει κολλημένο στο απαρχαιωμένο νομοθετικό πλαίσιο». Επιπρόσθετα, επισήμανε για ακόμα μια φορά ότι θα πρέπει να υπάρχει καλύτερη συνεργασία μεταξύ των υπουργείων που εμπλέκονται στο ζήτημα των παιδικών στεγών, καθώς δεν είναι μόνο αρμοδιότητα του υφυπουργείου Πρόνοιας.

Ελλείψεις και εξειδίκευση

Οι Στέγες Ανηλίκων, οι οποίες υποτίθεται πως θα έπρεπε να παρέχουν ένα ασφαλές περιβάλλον για παιδιά που προέρχονται από προβληματικές ή ευάλωτες οικογένειες, φαίνεται πως αδυνατούν να ανταποκριθούν πλήρως σε αυτό τον ρόλο. Το πρόβλημα εντείνεται και από την έλλειψη κοινωνικών λειτουργών, θέμα το οποίο συζητήθηκε και στη Βουλή. Η Άντρη Ματθαίου, πρόεδρος του κλάδου Λειτουργών Κοινωνικών Υπηρεσιών της συντεχνίας «Ισότητα», μιλώντας στην «Κ» έκανε λόγο για απαρχαιωμένες νομοθεσίες που εμποδίζουν τη σωστή λειτουργία των προγραμμάτων, επισημαίνοντας χαρακτηριστικά: «Αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα εκ των υστέρων, αντί να τα προλαβαίνουμε». Παράλληλα, επισήμανε ότι θα πρέπει εντός των στεγών να υπάρχουν κοινωνικοί λειτουργοί, οι οποίοι θα μπορούν να αναπτύξουν την κατάλληλη σχέση με τα παιδιά.

Σχετικά με τη στελέχωση των στεγών, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», στη Λευκωσία υπάρχουν μόνο τέσσερις λειτουργοί των κοινωνικών υπηρεσιών αρμόδιοι για τα παιδιά που βρίσκονται υπό τη φροντίδα του κράτους, με τους δύο από αυτούς να έχουν περίπου 40 παιδιά υπό τη φροντίδα τους, ανάδοχες οικογένειες που χρήζουν εξέτασης, καθώς και περιστατικά βίας στην οικογένεια. Στην περίπτωση των δύο άλλων λειτουργών, έχουν υπό την επίβλεψή τους ιδρύματα αλλά και περιστατικά που εμπίπτουν στις αρμοδιότητές τους από άλλες επαρχίες. Όσον αφορά την πόλη της Λεμεσού, απασχολούνται τρεις λειτουργοί αρμόδιοι για τα παιδιά, ενώ στη Λάρνακα δύο. Όσον αφορά τις πόλεις της Πάφου και της Αμμοχώστου δεν υπάρχει εξειδικευμένο προσωπικό. Όπως γίνεται αντιληπτό ο φόρτος εργασίας των λειτουργών είναι μεγάλος, με αποτέλεσμα να μη δίνεται η απαραίτητη βαρύτητα στα παιδιά, κάτι που θα έπρεπε να είναι ο κυρίαρχος σκοπός.

Η φωτιά που έφερε αποκαλύψεις

Μια πυρκαγιά που ξέσπασε στα μέσα του μήνα σε δομή φιλοξενίας στην Πάφο, έφερε στην επιφάνεια βαρύτατες καταγγελίες από τον δήμαρχο Πάφου, Φαίδωνα Φαίδωνος, κάνοντας λόγο για γεγονότα εμπορίας ναρκωτικών, πορνείας, και πληροφορίες για πορνεία ανδρών και χρήση ανηλίκων σε ομόφυλες σχέσεις. Πάντως, με ανακοίνωση το υφυπουργείο Πρόνοιας ανέφερε ότι πρόκειται για αναφορές στις οποίες ο δήμαρχος Πάφου είχε προβεί και στο παρελθόν, και που διερευνήθηκαν από την Αστυνομία, χωρίς ωστόσο να εντοπιστεί το οτιδήποτε. Όπως τονίζεται, «δεν μπορούμε παρά να ζητούμε τη διερεύνησή τους κάθε φορά που αυτές επαναλαμβάνονται». Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες της «Κ» αναφέρουν ότι ανήλικοι/ες ενδέχεται να έχουν πέσει θύματα κυκλωμάτων σωματεμπορίας. Πληροφορίες, αν και ανεπιβεβαίωτες, που ωστόσο εγείρουν σοβαρά ερωτήματα για την προστασία των παιδιών σε δομές φροντίδας.

Χρονίζουν τα προβλήματα

Μιλώντας στην «Κ» το 2022, η τέως υφυπουργός Πρόνοιας, Αναστασία Ανθούση, σε συνέντευξή της στον δημοσιογράφο Απόστολο Κουρουπάκη είχε κάνει λόγο για αγορά υπηρεσιών από ψυχολόγους και παιδοψυχίατρους υπό το υπουργείο Εργασίας πριν από τη σύσταση του Υφυπουργείου, προσθέτοντας ότι «πλέον επικεντρωνόμαστε στην παρουσία των ειδικοτήτων αυτών στις Στέγες για να μπορούν να γνωρίζουν τα παιδιά ότι θα έχουν ένα όραμα για την επόμενη ημέρα, γιατί είμαστε διπλά υποχρεωμένοι να τα στηρίξουμε». Ζήτημα που μέχρι και σήμερα παραμένει άλυτο, καθώς ανώνυμες πηγές δηλώνουν στην «Κ» ότι είναι ανεπίτρεπτο να ερείδονται άτομα ως ψυχολόγοι χωρίς τα απαραίτητα προσόντα, διευκρινίζοντας ότι πρόσωπα που μπορεί να κατέχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα στην ψυχολογία ερείδονται με καθήκοντα ψυχολόγων, κάτι που και αντιδεοντολογικό είναι, αλλά δεν έχουν και την κατάλληλη κατάρτιση ούτως ώστε να φέρουν εις πέρας τη δύσκολη αποστολή που αναλαμβάνουν. Στην ίδια συνέντευξή της η κα Ανθούση είχε απαντήσει στην ερώτηση, «από το ένα ώς το δέκα τι βαθμό βάζετε στις Παιδικές Στέγες», η απάντησή της ήταν: «θα πούμε ότι κάναμε καλή δουλειά αν δούμε ότι έχουν μειωθεί οι φυγές από τις Στέγες και αν την επόμενη ημέρα το παιδί που φιλοξενείτο σε αυτές, πλέον ως ενήλικας, δεν θα είναι εξυπηρετούμενος από τις ΥΚΕ». Δύο χρόνια μετά οι φυγές όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά βαίνουν αυξανόμενες.

Η αύξηση των περιστατικών εξαφανίσεων ανήλικων παιδιών εγείρει σοβαρά ερωτήματα όχι μόνο για την αποτελεσματικότητα των παιδικών στεγών, αλλά και τις συνθήκες διαβίωσης των παιδιών. Είναι πλέον επιτακτική η ανάγκη να διερευνηθούν τα αίτια πίσω από αυτή τη συμπεριφορά και να δοθούν λύσεις. Η «Κ» προσπάθησε να επικοινωνήσει με το υφυπουργείο Πρόνοιας, ωστόσο δεν λάβαμε κάποια απάντηση.

Τα πρωτόκολλα για τις εξαφανίσεις

Με αναθεωρημένα πρωτόκολλα για τα ελλείποντα πρόσωπα από πλευράς Αστυνομίας, μετά και την πολύκροτη υπόθεση Νίκου Μεταξά, όταν ένας ανήλικος δεν επιστρέψει στον χώρο διαμονής του, στην προκείμενη κάποια στέγη, οι κοινωνικοί λειτουργοί όντας κηδεμόνες ενημερώνουν την Αστυνομία, η οποία με τη σειρά της ενεργοποιεί συγκεκριμένες διαδικασίες. Όπως μας λέχθηκε από την Αστυνομία, αρχικά αξιολογείται ο βαθμός επικινδυνότητας της κάθε υπόθεσης αναλόγως με το κάθε παιδί, στη συνέχεια μέλη της δύναμης απευθύνονται στους οικείους των ανήλικων προσώπων καθώς αρκετές φορές εντοπίζονται στον χώρο τους ή είχαν πρόσφατη επικοινωνία μαζί τους, ενώ παράλληλα δίνεται στη δημοσιότητα η φωτογραφία του ανήλικου. Σε δεύτερο στάδιο πραγματοποιούνται έλεγχοι σε πιθανά σημεία που μπορεί να βρίσκεται ένα παιδί. Όταν εντοπιστεί, αρχίζει η διερεύνηση για το πού πιθανώς βρισκόταν και αν η απουσία του σχετίζεται με κάποια παράνομη πράξη και στην περίπτωση που εμπλέκεται σε κάποιο έγκλημα αρχίζει η διερεύνηση εναντίον του.