Του Χρίστου Μπουρή
Με καζάνι που βράζει μοιάζει η Τουρκία, καθώς χιλιάδες διαδηλωτές βρίσκονται καθημερινά στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης μετά τη σύλληψη του δημάρχου και κυριότερου πολιτικού αντιπάλου του Ερντογάν, Εκρέμ Ιμάμογλου. Με αφορμή τα τελευταία γεγονότα, η «Κ» επικοινώνησε με δύο ακαδημαϊκούς σε μια προσπάθεια να αναλυθεί η νέα κατάσταση που δημιουργείται στη χώρα, υπό το φως μιας απόλυτης κυριαρχίας του Τούρκου Προέδρου. Νίκος Μούδουρος και Ζήνωνας Τζιάρρας, καθηγητές του τμήματος Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου απαντούν σε βασικά ερωτήματα που δημιουργούνται μετά τις πρόσφατες εξελίξεις και σχολιάζουν το πως η σύλληψη του Ιμάμογλου εντάσσεται στα χαρακτηριστικά της αυταρχικής εξουσίας, στην προσπάθεια του Τούρκου Προέδρου να αποδυναμώσει την αντιπολίτευση.
Η εκρηκτική κατάσταση στην Τουρκία έρχεται σε μια συγκυρία όπου η χώρα επιχειρεί να εμβαθύνει τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση διεκδικώντας ενεργό ρόλο σε τομείς όπως η ασφάλεια και η οικονομία. Πρόκειται για μια σημαντική παράμετρο που δεν μπορεί αγνοηθεί, αφού η σύλληψη Ιμάμογλου δεν περνά απαρατήρητη από τη διεθνή κοινότητα.
«Οι τελευταίες μέρες έδειξαν ότι το αντιπολιτευτικό κοινωνικό κίνημα και η νεολαία της Τουρκίας επιβιώνουν σε αντίξοες συνθήκες»
Ποιο το νέο σκηνικό που διαμορφώνεται στην Τουρκία;
Νίκος Μούδουρος: Η πολιτική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στη χώρα μετά τις τελευταίες εξελίξεις δεν είναι εντελώς νέα. Ενισχύονται ίσως κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά που προϋπήρχαν. Συγκεκριμένα θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε τη σύλληψη Ιμάμογλου ως μια από τις πολλές ενδείξεις αδυναμίας και όχι ισχυροποίησης. Αλλά αυτή η ένδειξη πρέπει να τεθεί σε ένα πλαίσιο για να ερμηνευθεί με περιεκτικό τρόπο. Ήδη από τις δημοτικές εκλογές του 2024 και την απώλεια της πρωτοκαθεδρίας του, το κυβερνών κόμμα και ο Ερντογάν προσανατολίστηκαν στην αναζήτηση δρόμων περιορισμού των απωλειών.
Το αποτέλεσμα τότε έδειξε ότι έχουν πληγεί οι τρεις βασικοί πυλώνες της ηγεμονίας Ερντογάν που ήταν η αναπαραγόμενη προσωπολατρία, η δυνατότητα διαμοιρασμού πηγών, αλλά και η κινητοποίηση συντηρητικών μαζών σε ιδεολογικά πλαίσια. Στον ένα ή στον άλλο βαθμό, τα πιο πάνω δεν λειτουργούν πλέον. Ο Ερντογάν εξαναγκάζεται να ακολουθήσει ακόμα πιο έντονα τη μονοδρομική επιλογή των τελευταίων ετών. Δηλαδή το συνδυασμό καταστολής και διάσπασης της αντιπολίτευσης. Όμως ακριβώς λόγω της έντασης των αυταρχικών χαρακτηριστικών της εξουσίας, η σύλληψη Ιμάμογλου ως το κορυφαίο σημείο της σύλληψης εκατοντάδων εκλεγμένων στελεχών της αντιπολίτευσης και ιδιαίτερα του κουρδικού πολιτικού κινήματος, πλέον απελευθερώνει στοιχεία εκφασισμού του κράτους. Αυτό τελικά ίσως να αποτελέσει ένα από τα πιο νέα στοιχεία της πολιτικής πραγματικότητας.
Ζήνωνας Τζιάρρας: Το σκηνικό που διαμορφώνεται την επόμενη ημέρα στην Τουρκία είναι αρκετά εκρηκτικό, τώρα που Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα έχει καλέσει και διοργανώσει διαδηλώσεις διαμαρτυρίας για τη σύλληψη του Ιμάμογλου σε όλη τη χώρα. Το βέβαιο είναι ότι ο αυταρχισμός στην Τουρκία περνά σε μία νέα φάση εμβάθυνσης. Όχι μόνο η αντιπολίτευση αλλά και οι όποιες δημοκρατικές δομές έχουν απομείνει στη χώρα δέχονται ευθεία επίθεση. Αυτός είναι και ο λόγος που η αντίδραση είναι τόσο έντονη. Τα διακυβεύματα αφορούν τόσο το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα όσο και το μέλλον της ίδιας της χώρας. Υπάρχει μεγάλη πολιτική, οικονομική και κοινωνική κόπωση μετά από 23 χρόνια διακυβέρνησης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και τουλάχιστον 10 χρόνια διολίσθησης στον αυταρχισμό.
Αυτή η πραγματικότητα ενισχύει τις ρωγμές στην ηγεμονία της κυβέρνησης και αυξάνει τις αντιστάσεις. Κατά πόσο αυτό θα φέρει τα οποιαδήποτε αποτελέσματα εν μέσω της βίαιης καταστολής του κράτους είναι κάτι που θα φανεί στη συνέχεια.
Δημιουργείται έδαφος «ισόβιας προεδρίας»;
Νίκος Μούδουρος: Ένας από τους στόχους των κατασταλτικών πολιτικών των τελευταίων ημερών είναι η εξουδετέρωση των ισχυρότερων ανταγωνιστών του Ερντογάν για την προεδρία της χώρας. Υπό αυτή την έννοια, η επιδίωξη είναι να δημιουργηθεί το πολιτικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο θα υψωθεί αργότερα το ζήτημα της «ισόβιας προεδρίας». Όμως για την ολοκλήρωση αυτού του στόχου θα απαιτηθεί συνταγματική αλλαγή και επομένως εντονότερες διεργασίες πολιτικών συνεργασιών και προσπαθειών να αποδυναμωθεί η αντιπολίτευση τόσο εντός Εθνοσυνέλευσης, όσο και το κοινωνικό κίνημα. Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση ο στόχος δεν πρέπει να κατανοείται μόνο ως εκλογικός. Αντίθετα η «ισόβια προεδρία» είναι έννοια που μπορεί – αναλόγως των επόμενων εξελίξεων – να οδηγήσει στην ένταση του εκφασισμού. Δηλαδή σε φαινόμενα όπως η απαγόρευση των έστω και ελεγχόμενων εκλογών, η απαγόρευση συγκεκριμένων πολιτικών κομμάτων κλπ. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι τελευταίες μέρες έδειξαν ότι το αντιπολιτευτικό κοινωνικό κίνημα και η νεολαία της Τουρκίας επιβιώνουν σε αντίξοες συνθήκες, μπορούν να κινητοποιούνται και να δημιουργούν εναλλακτικά πολιτικά πεδία δραστηριοποίησης. Η κοινωνική οργή δεν περιορίζεται στο «ζήτημα Ιμάμογλου». Είναι ξεκάθαρο ότι επικρατεί πλέον στο δρόμο μια συνολική καταγγελία του αυταρχισμού και της φτωχοποίησης.
Ζήνωνας Τζιάρρας: Αυτό που προσπαθεί να καταφέρει ο Ερντογάν είναι όντως να επιμηκύνει την παρουσία του στην προεδρία της χώρας. Για τον σκοπό αυτό χρειάζεται τόσο να αποδυναμώσει την αντιπολίτευση, όσο και να προβεί στην αναθεώρηση του συντάγματος για να δικαιούται να κατέλθει υποψήφιος πρόεδρος για τρίτη συνεχόμενη φορά. Αν οι αυταρχικές προσπάθειες και άλλες τακτικές της κυβέρνησης επιτύχουν τον σκοπό τους τότε ναι είναι δυνατόν ο Ερντογάν να καταφέρει να επανεκλεγεί. Ωστόσο, το τοπίο καθίσταται δυσκολότερο για τον Ερντογάν όχι μόνο λόγω των πολλών αντιδράσεων, αλλά και διότι η προσπάθειά του να εξουδετερώσει τον Ιμάμογλου έχει ουσιαστικά καταφέρει να τον ηρωοποιήσει και να δημιουργήσει τάσης συσπείρωσης εντός της αντιπολίτευσης. Συνεπώς το έργο του δεν θα είναι εύκολο και για να το καταφέρει θα χρειαστεί να λειτουργήσει ακόμα περισσότερο αρχικά.
Ο αντίκτυπος στη διεθνή κοινότητα και πως επηρεάζονται οι σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας
Νίκος Μούδουρος: Παρόλο που είναι νωρίς να εκτιμήσουμε τις επιπτώσεις στο γεωπολιτικό πλαίσιο γενικά, εντούτοις δε θα ήταν παρακινδυνευμένο να υπογραμμιστεί ότι οι πρόσφατες κινήσεις Ερντογάν δεν απομακρύνονται από τα ευρύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά της συγκυρίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η αδυναμία ξεκάθαρης καταγγελίας γενοκτονικών πολιτικών του Ισραήλ, η ενίσχυση των ακροδεξιών ρευμάτων, η ενδυνάμωση των αντιμεταναστευτικών τάσεων και πολιτικών εντός της Ε.Ε, η βαθμιαία προτεραιοποίηση στη στρατιωτικοποίηση και η αβεβαιότητα που προκαλεί η δεύτερη θητεία Τραμπ, είναι στοιχεία που δεν έρχονται σε ιδεολογική σύγκρουση με την αυταρχικοποίηση της Τουρκίας. Την ίδια στιγμή ακριβώς ο διάλογος που αναπτύσσεται σε σχέση με το ρόλο που θέλει η Άγκυρα σε μια πιθανή νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ε.Ε, έχει ποιοτικά στοιχεία που δεν απομακρύνονται από την προσπάθεια περιθωριοποίησης της έννοιας του εκδημοκρατισμού που επιβάλλει ο Ερντογάν στο εσωτερικό. Όλα αυτά αποτελούν στοιχεία που θα τύχουν μεταβολών και μετασχηματισμών εξαιτίας της έντονης παγκόσμιας ρευστότητας.
Ζήνωνας Τζιάρρας: Υπάρχουν κάποιες αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα και από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση που καταδικάζουν αυτές τις εξελίξεις, δεν είναι όμως στην κλίμακα και την ένταση που θα ανέμενε κανείς. Αυτό οφείλεται στις συναλλακτικές σχέσεις που έχει καταφέρει να αναπτύξει ή Τουρκία με τους διάφορους δρώντες του διεθνούς συστήματος εξαιτίας της γεωστρατηγικής αναβάθμισής της. Τα συμβάντα αυτά λοιπόν στην Τουρκία είναι και ένα litmus test για τα δημοκρατικά αντανακλαστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όχι μόνο. Οι δηλώσεις δυσαρέσκειας δεν είναι αρκετές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει εμπράκτως να δείξει ότι έχει συγκεκριμένα πρότυπα δημοκρατικών αρχών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων να διαφυλάξει, ιδιαίτερα σε σχέση με κράτη τα οποία θέλουν να έχουν μία αναβαθμισμένη σχέση με αυτήν όπως είναι η Τουρκία. Σε μία συγκυρία όπου γίνονται συζητήσεις για την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης μεταξύ της Τουρκίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η τελευταία θα κριθεί για το εάν στο βωμό της εξυπηρέτησης άλλων συμφερόντων κάνει τα στραβά μάτια στην παραβίαση του δικού της θεσμικού πλαισίου πλαίσιο και των κριτηρίων που η ίδια θέτει για τα υπό ένταξη κράτη.
