Η Δύση με το βλέμμα σε Βαλκάνια και Ρωσία

Σταύρος Τζίμας

Με δύο περιφερειακούς πολέμους, στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, να απειλούν την παγκόσμια ειρήνη, Αμερικανοί και Ευρωπαίοι βιάζονται να θωρακίσουν τα Βαλκάνια ώστε να αποτρέψουν μια νέα εστία αναταραχής στην Ευρώπη.

Οι αυξανόμενες εντάσεις στο Κόσοβο και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η πολιτική αστάθεια στη Βόρεια Μακεδονία και τη Βουλγαρία, και οι, συγκαλυμμένες επί του παρόντος, ρωσικές απειλές εναντίον της Μολδαβίας εντείνουν στη Δύση τις ανησυχίες για υποκινούμενες από «κακόβουλες επιρροές» εξελίξεις που μπορεί να «ανάψουν» έναν τρίτο πόλεμο στα Βαλκάνια.

Η έκβαση της σύγκρουσης στην Ουκρανία προκαλεί, κατά τους διεθνείς αναλυτές, φόβους ότι σε περίπτωση νίκης του Πούτιν θα στραφεί προς τη Μολδαβία, αλλά και αν αισθανθεί ότι η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» βαλτώνει, δεν θα διστάσει για αντιπερισπασμό να υποδαυλίσει εθνοτικές και συνοριακές διενέξεις στα Βαλκάνια.

Εξ ου και η βιασύνη των Δυτικών να απλώσουν δίχτυ ασφαλείας στις πιο ευάλωτες περιοχές, από το Κόσοβο και τη Βοσνία έως τις όχθες του Βαρδάρη και ανατολικά στα Καρπάθια.

Σε αυτό το κλίμα, στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ, εγκρίθηκε πριν από λίγες ημέρες από Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικανούς νομοσχέδιο για την «ενδυνάμωση αμερικανικής εμπλοκής στα Δυτικά Βαλκάνια».

Το νομοσχέδιο προτρέπει τις ΗΠΑ και τους Ευρωπαίους συμμάχους να ενισχύσουν τις σχέσεις τους με Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κροατία, Κόσοβο, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία και Σερβία, ως απάντηση στη ρωσική επιρροή και ιδιαίτερα την εξάρτησή τους από το ρωσικό φυσικό αέριο, τονίζοντας πως «είναι προς το αμοιβαίο συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών και των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων».

Γίνεται ιδιαίτερη μνεία στις δύο θεωρούμενες «νάρκες» της Βαλκανικής, δηλαδή στη Βοσνία και στο Κόσοβο, όπου αναδεικνύονται ως παράγοντες αποσταθεροποίησης οι παραβιάσεις της Συνθήκης του Ντέιτον (Βοσνία), οι συνεχείς συγκρούσεις Σέρβων και Αλβανών στο Κόσοβο, ενώ φωτογραφίζεται ως χώρα-κλειδί για τη σταθερότητα η Σερβία.

Παραπληροφόρηση

Το σχέδιο νόμου επισημαίνει, επίσης, τις εκστρατείες παραπληροφόρησης στα Δυτικά Βαλκάνια, οι οποίες, όπως αναφέρει, «στοχεύουν να βλάψουν τους δημοκρατικούς θεσμούς», ενώ εκτός από τις προειδοποιήσεις για τη ρωσική επιρροή, εφιστά την προσοχή και στην «αυξανόμενη επιρροή της Κίνας», υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσε να έχει «βλαπτικό αντίκτυπο στον στρατηγικό ανταγωνισμό, στη δημοκρατία και στην οικονομική ολοκλήρωση με την Ευρώπη».

Εξάλλου, καταθέτοντας ενώπιον της Επιτροπής Αμυντικών Υποθέσεων της Γερουσίας, ο διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη, στρατηγός Κρίστοφερ Κάβολι, ανέφερε ότι το ΝΑΤΟ βρίσκεται στη διαδικασία αποστολής επιπλέον στρατιωτικών δυνάμεων και βαρέων όπλων στην ειρηνευτική αποστολή στο Κόσοβο, κατηγόρησε τη Ρωσία ότι υποκινεί «εντάσεις μεταξύ των εθνοτήτων» και υποστήριξε πως η Σερβία είναι ύποπτη εμπλοκής σε αυτές τις «επιχειρήσεις επιρροής» στην περιοχή.

Περισσότερο αναλυτικός ο Ελληνοαμερικανός απόστρατος ναύαρχος Τζον Σταυρίδης, πρώην ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, σε άρθρο του (Bloomberg Opinion) για τα σχέδια του Πούτιν προειδοποιεί:

«Εάν βγει νικητής (στην Ουκρανία) είναι λογικό να στρέψει την προσοχή του στη Μολδαβία, τον επόμενο σταθμό στον δρόμο του προς τη Νοτιοανατολική Ευρώπη – εκεί όπου ένας φιλορωσικός αποσχιστικός θύλακος, η Υπερδνειστερία, είναι ήδη κατεχόμενος από τη Ρωσία.

Υπάρχει όμως κι ένας άλλος πολύ ελκυστικός στόχος εκεί κοντά, τα Δυτικά Βαλκάνια. Tο Κρεμλίνο έχει τα μάτια του στραμμένα στη Σερβία, στο Κόσοβο και στην εθνοτικά διχασμένη χώρα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης».

Ο έμπειρος περί τα ευρωπαϊκά θέματα αξιωματούχος θέτει ρητορικά το ερώτημα πώς μπορεί το Κρεμλίνο να υπονομεύσει τη σταθερότητα σε αυτή τη στρατηγικής σημασίας γωνιά της Ευρώπης, δηλαδή στο Κοσσυφοπέδιο και στη Βοσνία, και υποστηρίζει: «Ο Πούτιν σαφώς και ενθαρρύνει τη Σερβία να ασκήσει πίεση στην υποστηριζόμενη από το ΝΑΤΟ κυβέρνηση του Κοσσυφοπεδίου. Πέρυσι, ο σερβικός στρατός τέθηκε σε κατάσταση συναγερμού μετά από ταραχές από Σέρβους διαδηλωτές εντός του Κοσσυφοπεδίου, το οποίο ούτε η Σερβία ούτε η Ρωσία αναγνωρίζουν, στις οποίες τραυματίστηκαν σχεδόν εκατό στρατιώτες του ΝΑΤΟ. Αυτό ανάγκασε τη Συμμαχία να στείλει αρκετές εκατοντάδες επιπλέον στρατιώτες στις εκεί ειρηνευτικές δυνάμεις. Εργάζεται επίσης για να αποσταθεροποιήσει την ασταθή κυβέρνηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, η οποία είναι χωρισμένη σε μια περίεργη τριμερή προεδρία με έναν εκπρόσωπο για κάθε μία από τις τρεις μεγάλες εθνοθρησκευτικές κοινότητες της χώρας (Βόσνιοι μουσουλμάνοι, Σερβοβόσνιοι, Κροατοβόσνιοι). Ο πιο έμπειρος πολιτικός παράγοντας εκεί είναι ο Σέρβος ηγέτης Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος είναι στενά συνδεδεμένος με τη Μόσχα. Ακόμη και πριν από μία δεκαετία μού μιλούσε για την ανάγκη απόσχισης της Σερβικής Δημοκρατίας, κάτι που θα κατέστρεφε ουσιαστικά τη χώρα. Η οντότητα αυτή θα ενωνόταν τότε αναπόφευκτα με τη Σερβία, δημιουργώντας ένα κράτος της Μεγάλης Σερβίας, το οποίο ευχαρίστως θα υποστήριζε ο Πούτιν».

Με τον πέρα του Ατλαντικού παράγοντα να διαβάζει κάπως έτσι τη σημερινή κατάσταση στα ασταθή Βαλκάνια, οι Ευρωπαίοι είναι εκείνοι που (πρέπει να) καίγονται περισσότερο να θωρακίσουν την «πίσω αυλή» τους, την οποία εν πολλοίς έχουν εγκαταλείψει, παρά τις υποσχέσεις περί ένταξης του συνόλου των χωρών της στην Ε.Ε., ανοχύρωτη απέναντι στις επιρροές των άλλων ισχυρών παικτών, κυρίως της Ρωσίας.

Η χορήγηση από τους ηγέτες πρόσφατα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, εσπευσμένα και δίχως να πληροί ουσιαστικά κανένα από τα προβλεπόμενα κριτήρια, καθεστώτος χώρας υποψήφιας προς ένταξη στην Ε.Ε. μόνο έτσι θα μπορούσε να εξηγηθεί – το ίδιο και η ενίσχυση και αναβάθμιση της γερμανικής στρατιωτικής δύναμης στο Σεράγεβο. Η Βοσνία είναι ένα κράτος χωρίς συνοχή, που θα καταρρεύσει αμέσως εάν η σερβική οντότητα αποφασίσει, όπως διακηρύσσει ο ρωσόφιλος ηγέτης της, να αποσχιστεί, είτε για να προσαρτηθεί στο Βελιγράδι είτε για να παραμείνει «αυτόνομη», και να συγκροτήσει, όπως θέλει ένα από τα σενάρια που διακινούνται, με την προσθήκη και των Σέρβων του Βορείου Κοσόβου μια «ομοσπονδία» του «σερβικού Κόσμου» (κατά τον ρωσικό) και να αρχίσει η βαλκανική χιονοστιβάδα να κυλάει με εξ αντιδράσεως ένωση των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, του Τετόβου, του Πρέσεβο και του Μαυροβουνίου με αυτούς της μητέρας πατρίδας, συγκροτώντας τη δική τους «αλβανική ομοσπονδία».

Με κίνδυνο να προκύψουν, εν τοιαύτη περιπτώσει, de facto ή και de jure, μια Μεγάλη Αλβανία και μια Μεγάλη Σερβία, μεταβάλλοντας τον υφιστάμενο συνοριακό χάρτη και τις ισορροπίες ισχύος στη Βαλκανική, πράγμα που ουδείς από τους άλλους ενδιαφερομένους, μηδέ της Ελλάδας και της Τουρκίας εξαιρουμένων, θα αποδεχθεί.

Εξομάλυνση σχέσεων

Στην άλλη κορυφή του «καυτού άξονα» η κατάσταση στο Κοσσυφοπέδιο κινδυνεύει να εκτραχυνθεί με το παραμικρό, με τον διάλογο για την εξομάλυνση των σχέσεων Σέρβων και Αλβανών να μην προχωράει, τους δύο αντιμαχόμενους να εξοπλίζονται δίνοντας την εντύπωση ότι προετοιμάζονται για ένοπλη σύγκρουση, και τον κίνδυνο, εάν αυτή σημειωθεί, να εμπλακούν η Σερβία στο πλευρό των ομοεθνών της Μιτρόβιτσα, η πολυεθνική στρατιωτική δύναμη KFOR υπέρ των Αλβανών και να λάβει η Ρωσία την αφορμή να αναμειχθεί και στρατιωτικά στο πεδίο της Βαλκανικής.

Η πρόταση για ένταξη του Κοσσυφοπεδίου στο Συμβούλιο της Ευρώπης θεωρείται, δεδομένης της συγκυρίας, ότι ήταν και αυτή ενταγμένη στην προσπάθεια των Ευρωπαίων για τη σταθεροποίηση της εκεί κατάστασης.

Ωστόσο, μάλλον χειρότερα έκανε τα πράγματα στις σχέσεις Βελιγραδίου και Πρίστινας και πλέον στο διπλωματικό παρασκήνιο γίνονται κινήσεις ώστε στο συμβούλιο των ΥΠΕΞ του Συμβουλίου της Ευρώπης, όπου θα ληφθεί η οριστική απόφαση, να δώσουν οι Αλβανοί ως αντάλλαγμα τη συμφωνηθείσα στην Οχρίδα δημιουργία της «Ενωσης Σερβικών Δήμων», που έως τώρα αποφεύγουν να πράξουν φοβούμενοι ότι θα συγκροτηθεί ένα σερβικό κράτος εντός του κράτους του Κοσόβου, το οποίο θα λειτουργεί ως «Δούρειος Ιππος» του σερβικού εθνικισμού.

Πηγές έντονης ανησυχίας η Βόρεια Μακεδονία και η Βουλγαρία

Οι ανησυχίες των Δυτικών δεν περιορίζονται αποκλειστικά στο Κοσσυφοπέδιο και στη Βοσνία, όσο κι αν αυτές είναι οι πιο επικίνδυνες προς ανάφλεξη εστίες. Κάθε γωνιά της Βαλκανικής έχει και τη δική της «αχίλλειο πτέρνα», που μπορεί να θέσει την ειρήνη σε περιπέτειες.

Στη Βόρεια Μακεδονία η διαφαινόμενη άνοδος στις εκλογές του ερχόμενου Μαΐου των εθνικιστών του VMRO DPMNE, το οποίο έχει εντάξει στις προγραμματικές του θέσεις την κατάργηση της Συμφωνίας των Πρεσπών με την Ελλάδα και το Σύμφωνο Φιλίας με τη Βουλγαρία, έχει κινητοποιήσει Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες.

Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ διαμήνυσε ανοιχτά στα Σκόπια, ότι καμία από τις συμφωνίες δεν μπορεί να καταργηθεί ή και να υπονομευθεί, δεδομένου ότι αποτελούν πυλώνες του βαλκανικού συνοριακού χάρτη, ενώ και οι Βρυξέλλες το έχουν καταστήσει σαφές στους διεκδικητές της εξουσίας.

Η παρατεταμένη πολιτική ρευστότητα και ο έντονος φιλορωσισμός σε σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού στη Βουλγαρία –χώρα προμαχώνα του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα–, η ρήξη στις ελληνοαλβανικές σχέσεις, η υπόγεια διακίνηση ρωσικής προπαγάνδας στη Βαλκανική μέσω αγωγών της Εκκλησίας, ενισχύουν τις ανησυχίες ως προς την εικόνα συνοχής που εμφανίζει η περιοχή, ενόψει πιθανών εξελίξεων, με το γερμανικό περιοδικό Spiegel να επισημαίνει και αυτό τους φόβους της Γερμανίας για εργαλειοποίηση της επιρροής του Πούτιν στα Βαλκάνια και να τονίζει την ανάγκη «να κλείσουν τα ανοιχτά κεφάλαια των συνόρων». Αμερικανοί και Ευρωπαίοι, μολονότι αναδεικνύουν ως διαβρωτικό για τη σταθερότητα παράγοντα στα Δυτικά Βαλκάνια και τη διαφθορά των πολιτικών ελίτ (νομοσχέδιο), κρατούν στο απυρόβλητο δύο ηγέτες για τους οποίους οι κοινωνίες βοούν ότι –αν όχι εμπλέκονται ανοιχτά– επωφελούνται σε κάθε περίπτωση από αυτήν σε πολιτικό και προσωπικό επίπεδο.

Στα Τίρανα ο Εντι Ράμα και στο Βελιγράδι ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς, θεωρούνται τα «χαϊδεμένα παιδιά» της Δύσης, παρ’ όλες τις γεωπολιτικές καντρίλιες τους, με τον Αλβανό πρωθυπουργό να τελεί υπό τη θελκτική γοητεία του Ερντογάν και τον Σέρβο πρόεδρο να θέλει να πατάει σε δυο βάρκες, την ευρωπαϊκή και τη ρωσική και να αναπαύεται ανάλογα με τις περιστάσεις στη γεωπολιτική αγκαλιά του Πούτιν.

Ο λόγος; Είναι οι δύο αυτοί ηγέτες που μπορούν να ελέγξουν το αλβανικό και το σερβικό στοιχείο στη Βαλκανική και να κρατούν εν υπνώσει το προαιώνια και γεμάτο μίσος ιστορικό ρήγμα από το οποίο εξαρτάται τα μέγιστα η ειρήνη στα Βαλκάνια.

Ο ρόλος και των δύο θεωρείται καθοριστικός στη διευθέτηση του ζητήματος του Κοσσυφοπεδίου –και του Βούτσιτς ξεχωριστά στη Βοσνία– γι’ αυτό στη Δύση θέλουν να τους έχουν κοντά τους, ακόμη κι αν πολλές φορές δυσαρεστούν τους ίδιους ή συμμάχους τους με την αλαζονεία τους (σ.σ. Ράμα στην υπόθεση Μπελέρη).

Εν τέλει, υπάρχει σε εξέλιξη ενιαία στρατηγική οχύρωσης των Βαλκανίων απέναντι σε ενδεχόμενη ρωσική εμπλοκή; Πέραν της θεσμικής και οικονομικής ασπίδας προστασίας που προσπαθούν Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες να ορθώσουν από την Αδριατική έως τα Καρπάθια, ενισχύουν και τη στρατιωτική παρουσία.

Στη Ρουμανία αυξάνουν συνεχώς σε προσωπικό και οπλισμό την εκεί μεγαλύτερη στην Ευρώπη στρατιωτική βάση του ΝΑΤΟ, ενόψει εξελίξεων στη Μολδαβία, αναδεικνύουν σε στρατιωτική πύλη προς τα Βαλκάνια την Αλβανία, δίνουν στον Βούτσιτς… γαλλικά Rafal, για τα οποία οι Αλβανοί έχουν «ανέβει στα κεραμίδια» και εξοπλίζουν, όπως και οι Βρετανοί που στέλνουν αντιαρματικούς πυραύλους javelin, ταυτόχρονα και το Κόσοβο, προκαλώντας οργή στο Βελιγράδι. Κατά τον Σταυρίδη, «ευτυχώς», η Δύση έχει επιλογές.

«Αν και προς το παρόν η ιδέα της ανάπτυξης δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία είναι απίθανη, η αύξηση του επιπέδου των στρατευμάτων που είναι ανεπτυγμένα στο Κόσοβο σήμερα, και το να προλάβουμε την αναταραχή που προσπαθεί να υποκινήσει ο Πούτιν είναι εφικτό και έχει οπωσδήποτε στρατηγική λογική». Η Ελλάδα πάντως δείχνει να απέχει από όλη αυτή την κινητικότητα, περιοριζόμενη σε καβγάδες με τον Ράμα και τον Βούτσιτς και επαναλαμβάνοντας τα περί «ατμομηχανής», που θα φέρει τα Δυτικά Βαλκάνια στην Ε.Ε., αν δεν εκτροχιαστεί από τις εξελίξεις.