Το φάσμα μιας ακροδεξιάς Ευρώπης τρομάζει, και δεν είναι διόλου απίθανο. Απαιτεί την άμεση ενεργοποίηση των φιλελεύθερων πολιτικών δυνάμεων και την αλλαγή τακτικής τους, μακριά από τις συνήθεις δαιμονοποιήσεις, επισημαίνει κεντρικό άρθρο του Economist στη νέα του έκδοση.
Τα παραδείγματα είναι πολλά και ανησυχητικά. Στη Γερμανία το AfD έρχεται πρώτο σε δημοσκοπήσεις επιτυγχάνοντας την περαιτέρω πόλωση του πολιτικού συστήματος, ενώ στην Πολωνία το κυβερνών κόμμα «Νόμος και Δικαιοσύνη» σύρεται ακόμη περισσότερο στα άκρα του πολιτικού φάσματος από το νεοπαγές κόμμα της «Συνομοσπονδίας», ενόψει των εκλογών στις 15 Οκτωβρίου.
Στις επικείμενες ευρωεκλογές σε εννιά μήνες το κόμμα της Μαρίν Λεπέν αναμένεται να έρθει πρώτο και δεν αποκλείεται η ηγέτιδά του να γίνει πρόεδρος το 2027, την ώρα που στη γειτονική Ιταλία η Τζόρτζια Μελόνι και το κόμμα της «Αδέλφια της Ιταλίας» συγκυβερνά με την επίσης ακροδεξιά Λέγκα.
Μπορεί η σημερινή κατάσταση στη Γηραιά Ηπειρο να μην έχει καμία σχέση με τη δεκαετία του 1930 και την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού, αλλά το νέο ακροδεξιό κύμα δημιουργεί μια μεγάλη πρόκληση: Τυχόν κακός χειρισμός της μπορεί να δηλητηριάσει την πολιτική, να απομακρύνει τους δημοκράτες πολίτες και να εμποδίσει κρίσιμες μεταρρυθμίσεις που η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει ανάγκη, επισημαίνει η βρετανική επιθεώρηση.
Αντί λοιπόν να προσπαθούμε να αποκλείσουμε εξ ολοκλήρου τα ακροδεξιά κόμματα από την κυβέρνηση και τον δημόσιο διάλογο, η καλύτερη απάντηση είναι τα συμβατικά κόμματα να είναι σε επαφή μαζί τους και μερικές φορές να κάνουν συμφωνίες με αυτά. Εάν πρέπει να αναλάβουν κάποια ευθύνη για την πραγματική διακυβέρνηση, μπορεί να γίνουν λιγότερο ριζοσπαστικοί, όπως έχει συμβεί επανειλημμένα στο παρελθόν, αλλά και στο παρόν.
Καλύτερη ανάγνωσή τους
Σε αντίθεση με τις δεκαετίες του 2000 και του 2010, η ευρωπαϊκή ακροδεξιά πλέον έχει αλλάξει… τροπάριο. Ενώ τότε κυριαρχούσαν οι αντιμεταναστευτικές και αντιευρωπαϊκές ρητορικές, με χαρακτηριστικές φιγούρες τον Αυστριακό Γιεργκ Χάιντερ και τον Βρετανό Νάιτζελ Φάρατζ, οι δραματικές επιπτώσεις του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν απομακρύνει τα ακροδεξιά αφηγήματα από παρωχημένα πλέον συνθήματα.
Ετσι πλέον το νέο λαϊκιστικό κύμα είναι διαφορετικό από τρεις απόψεις. Πρώτον, η σκληρή Δεξιά έχει βρει ευκαιριακά νέα θέματα για να προκαλέσει οργή στους εκλογείς. Τα περισσότερα τέτοια κόμματα εξακολουθούν να είναι κατά των ξένων, αλλά έχοντας δει την εμπειρία της Βρετανίας, ορισμένα έχουν μετριάσει την εχθρότητά τους για την ένταξη στην Ε.Ε. και λιγότερα θέλουν να εγκαταλείψουν το ενιαίο νόμισμα. Ολα εμπνέονται από νέες ανησυχίες, προφανώς την εχθρότητα προς τις φιλοκλιματικές πολιτικές, οι οποίες υποστηρίζουν ότι είναι μια ελιτίστικη συρραφή που θα εξαφανίσει τους απλούς ανθρώπους. Στη Γερμανία, το AfD έχει μοχλεύσει με επιτυχία την αντίθεση σε μια κυβερνητική απαίτηση από τους πολίτες να εγκαταστήσουν ακριβές αντλίες θερμότητας στα σπίτια τους, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να αποδυναμώσει τα μέτρα.
Η δεύτερη μετατόπιση είναι το εύρος της υποστήριξής τους. Οι υπολογισμοί του Economist δείχνουν ότι 15 από τα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν πλέον ακροδεξιά κόμματα με υποστήριξη τουλάχιστον 20% στις δημοσκοπήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της Ισπανίας, αν και το εθνικιστικό Vox τα πήγε άσχημα στις εκλογές του Ιουλίου. Σχεδόν τα τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού της Ε.Ε. ζουν τώρα σε χώρες όπου η σκληρή Δεξιά κυριαρχεί στην πεποίθηση τουλάχιστον του ενός πέμπτου του κοινού.
Η τελευταία αλλαγή είναι ότι τα διακυβεύματα έχουν αυξηθεί, ιδιαίτερα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει μια πιεστική ανάγκη για την Ε.Ε. να καλωσορίσει νέα μέλη στα ανατολικά, συμπεριλαμβανομένης τελικά της Ουκρανίας. Παράλληλα, θα χρειαστεί να εξορθολογίσει τη λήψη αποφάσεων για να μειώσει τις εξουσίες βέτο που διαθέτουν τα κράτη-μέλη. Η παρουσία ενός μεγαλύτερου μπλοκ εθνικιστών κατά των μεταναστών θα μπορούσε να καταστήσει αυτό το κρίσιμο έργο πολύ πιο δύσκολο. Ο Ούγγρος Βίκτορ Ορμπαν, γκουρού άλλων λαϊκιστών-εθνικιστών, προσπάθησε με συνέπεια να εμποδίσει τη μεταρρύθμιση της Ε.Ε. Πόσω μάλλον αν αποκτήσει περισσότερους συμμάχους…
Πώς πρέπει να ανταποκριθούν οι φιλελεύθεροι ψηφοφόροι και τα κόμματα στην απειλή της σκληρής Δεξιάς; Η παλιά απάντηση ήταν η ανέγερση ενός πολιτικού φράχτη, πέραν του οποίου δεν περνούσε κανείς. Τα κυρίαρχα κόμματα αρνούνταν να συνεργαστούν με τους ακραίους. Τα κύρια Μέσα Ενημέρωσης αρνούνταν να μεταδώσουν τις απόψεις τους. Αυτή η προσέγγιση έχει εξαντληθεί.
Στη Γερμανία, η απομόνωση του AFD ενίσχυσε το αφήγημά του ότι είναι η μόνη εναλλακτική σε ένα αποτυχημένο κατεστημένο. Τα κυρίαρχα κόμματα δεν μπορούν να προσποιούνται για πάντα ότι δεν ακούνε τη φωνή του 20% των ψηφοφόρων χωρίς τελικά να διαβρώσουν τη δημοκρατία.
Προσεταιρισμός;
Βλέποντας κανείς λαϊκιστές ηγέτες που έρχονται στην εξουσία, όπως η κ. Μελόνι, αλλά και τα εθνικιστικά κόμματα σε Σουηδία και Φινλανδία, διαπιστώνει ότι μετριάζουν σημαντικά τη ρητορική τους και αποφεύγουν τις εντάσεις και συγκρούσεις που κάποτε υπόσχονταν.
Οποιαδήποτε απόφαση για ένταξη ενός ακροδεξιού κόμματος σε τοπική ή εθνική κυβέρνηση θα πρέπει να λαμβάνεται με εξαιρετική προσοχή, ειδικά σε μέρη όπου η ιστορία του φασισμού προκαλεί έντονη ευαισθησία. Μερικοί κανόνες μπορεί να βοηθήσουν. Κατά πρώτον, ότι για να ληφθεί υπόψη κάθε κόμμα πρέπει να συμφωνήσει να αποκηρύξει τη βία και να σέβεται το κράτος δικαίου. Εξίσου σημαντικό είναι το συνταγματικό πλαίσιο: Σε ποιο επίπεδο διακυβέρνησης πρέπει να περιλαμβάνονται; Ποιοι είναι οι έλεγχοι και οι ισορροπίες που δημιουργούνται από το εκλογικό σύστημα και τους άλλους θεσμούς; Μπορεί να έχει νόημα να επιτραπεί στο AfD να συμμετάσχει ως συμπληρωματικό μέλος των τοπικών κυβερνητικών συνασπισμών στη Γερμανία για παράδειγμα, αλλά θα ήταν καταστροφή αν η σκληρή Δεξιά κέρδιζε την προεδρία της Γαλλίας, με τις τεράστιες εξουσίες της.
Τέλος, τα κυρίαρχα κόμματα πρέπει να αποδεχτούν ότι δεν έχουν κάνει αρκετά για να ικανοποιήσουν μια μεγάλη και οργισμένη μειοψηφία των πολιτών τους. Η προσπάθεια επιτάχυνσης της πράσινης μετάβασης φορτώνοντας τους ανθρώπους με κόστος που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά (για παράδειγμα, οι κανόνες της Γερμανίας για τους λέβητες ή η ατυχής προσπάθεια του Εμανουέλ Μακρόν να αυξήσει τους φόρους στα καύσιμα) απλώς κάνει το «πράσινο» αντιδημοφιλές. Η καλύτερη επικοινωνία και η αποζημίωση για τα χειρότερα πλήγματα είναι εξίσου απαραίτητες.
Η αποτυχία ελέγχου των εθνικών συνόρων αποξενώνει τους ανθρώπους, ενώ ένα καλά διαχειριζόμενο σύστημα μετανάστευσης θα μπορούσε να αποδειχθεί ότι τους ωφελεί. Η νέα επιτυχία της σκληρής Δεξιάς στην Ευρώπη είναι εν μέρει μια αποτυχία του Κέντρου — επομένως το Κέντρο πρέπει να βελτιώσει άμεσα τις επιδόσεις του, καταλήγει ο Economist.
Πηγή: The Economist
