Του Γιάννου Σταυρινίδη
Η επιβολή και πληρωμή φόρων αποτελεί τον κατεξοχήν μηχανισμό απονομής δικαιοσύνης στην οικονομία. Κάθε φορά που η κατάσταση ξεφεύγει λόγω συνθηκών, οι κυβερνήσεις καλούνται να επανεξετάζουν το φορολογικό σύστημα και να το επαναφέρουν στις αρχικές του ρυθμίσεις. Αν και γραφειοκρατικός θεσμός, η φορολογία εφόσον σχεδιαστεί σωστά μπορεί να αποτελέσει πανίσχυρο εργαλείο μετασχηματισμού και μεταρρύθμισης της οικονομίας και κατ’ επέκταση της κοινωνίας. Για την προώθηση της δικαιοσύνης τα φορολογικά συστήματα εφαρμόζουν την προοδευτικότητα, δηλαδή αυξάνουν τα φορολογικά βάρη όσο αυξάνεται το εισόδημα. Και κάπως έτσι τα φορολογικά συστήματα φιλοδοξούν να επαναφέρουν την εισοδηματική ισορροπία στην οικονομία.
Οι Σκανδιναβοί αξιοποίησαν το φορολογικό σύστημα για να δημιουργήσουν ανθεκτικές κοινωνίες που απολαμβάνουν σημαντικές παροχές, ως αντιστάθμισμα των φόρων που πληρώνουν. Κατάφεραν έτσι να εξαλείψουν τη φτώχεια και να ανυψώσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Έγιναν το μοντέλο στο οποίο κατά καιρούς όλοι αναφέρονται και θέλουν να αντιγράψουν. Η φορολογία, πέραν της ανακατανομής του εισοδήματος, επιδιώκει και τη δημιουργία κίνητρων προς συγκεκριμένες πολιτικές. Για παράδειγμα μέσα από το φορολογικό σύστημα δύναται να προωθηθεί η πράσινη επένδυση, η ιδιοκατοίκηση, η προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονική κληρονομιάς, η αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας, η προώθηση της διαφορετικότητας και της συμπερίληψης. Ένα μεγάλο πρόβλημα που πολλές χώρες κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν είναι η μεγάλη διάκριση που προκύπτει μέσα από τη χαμηλή φορολόγηση του πλούτου (μετοχές, ακίνητα, μερίσματα) σε αντίθεση με το τι συμβαίνει στα εισοδήματα. Αυτή η στρέβλωση δημιούργησε μεταξύ άλλων και το μεγάλο χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, δύο δεκαετίες και τρεις προέδρους μετά την τελευταία αλλαγή, τόλμησε να φέρει στο τραπέζι μια φορολογική μεταρρύθμιση. Η πρόταση του 2025, έχοντας σημαντική απόσταση από την τελευταία αλλαγή του 2002, περιλαμβάνει κάτι για όλους. Για να μπορέσουμε να την αξιολογήσουμε θα πρέπει προηγουμένως να καταλάβουμε τι στοχεύει. Με την πρώτη ανάγνωση προκύπτει ότι η κυβέρνηση φρόντισε να εμπλουτίσει το μεταρρυθμιστικό της αφήγημα κρατώντας το δημοσιονομικό κόστος χαμηλά και αποφεύγοντας την κριτική. Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά στοιχεία η φορολογική μεταρρύθμιση θα κοστίσει 500 εκ. ευρώ. Πάντα όμως έχει αξία να δούμε πού πάει το χρήμα. Από τα 500 εκ. ευρώ το 60% αφορά στη μείωση της αμυντικής εισφοράς και το 40% στη μείωση της φορολογίας φυσικών προσώπων. Με άλλα λόγια η κυβέρνηση έκλεισε το μάτι στους μετόχους των κυπριακών εταιρειών αφήνοντας σε δεύτερη μοίρα τους μισθωτούς. Έχει επίσης ενδιαφέρον να κατανοήσουμε ποιους στόχους πολιτικής εξυπηρετεί η συγκεκριμένη μεταρρύθμιση και πώς διασφαλίζεται η κοινωνική δικαιοσύνη. Αν κοιτάξουμε τον φόρο φυσικών προσώπων παρατηρούμε μια σημαντική ελάφρυνση στα εισοδήματα 60.000 και άνω και όχι στις χαμηλές κλίμακες, μιας και η αύξηση στο αφορολόγητο εξυπηρετεί περισσότερο επικοινωνιακούς παρά ουσιαστικούς λόγους.
Η φορολογική πρόταση της κυβέρνησης δεν είναι ούτε ουσιαστική, αλλά ούτε και εμβληματική όπως βιάστηκαν στελέχη της κυβέρνησης να τη χαρακτηρίσουν. Είναι μια πρόταση που διορθώνει κάποιες στρεβλώσεις αλλά ώς εκεί. Δεν φιλοδοξεί να προκαλέσει και ούτε προκαλεί κάποιο οικονομικό αντίκτυπο. Σε μια προσπάθεια επικοινωνιακής διαχείρισης λέχθηκε ότι κλείνει τα στόματα σε όσους μας αποκαλούν φορολογικό παράδεισο. Αν και όλοι αναγνωρίζουμε τα πολύ σημαντικά βήματα που έγιναν για αποκατάσταση της τραυματισμένης εικόνας της Κυπριακής Δημοκρατίας, με το αφορολόγητο στα 20.500 ευρώ και τον φόρο μερισμάτων στο 5%, στο συγκεκριμένο ζήτημα δεν αλλάζει κάτι ουσιαστικά.
