Του Απόστολου Κουρουπάκη
Μία εντελώς καινούργια μουσειακή εμπειρία υπόσχεται να αφήσει στο κοινό το ανακαινισμένο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1982, και μετά από πέντε χρόνια εργασιών θα ανοίξει για το κοινό στις 18 Μαρτίου. Λίγες μέρες λοιπόν πριν υποδεχθεί στους χώρους του τους πρώτους επισκέπτες το επισκεφθήκαμε, με ξεναγό τον διευθυντή του δρα Γιάννη Ηλιάδη. Ο δρ Ηλιάδης μάς λέει πως πλέον το μουσείο παρουσιάζει τα εκθέματά του με εντελώς διαφορετική διάταξη από εκείνη που είχε πριν: «Από το open plan της προηγούμενης κατάστασης τώρα είμαστε επικεντρωμένοι στο να δώσουμε στο κοινό μια πορεία στον χρόνο, αλλά και στον χώρο, για να μπορέσουμε να αναπτύξουμε το αφήγημα της ιστορίας των 14 αιώνων του Χριστιανισμού στην Κύπρο».
«Είναι προσωρινά δάνεια όλα τα επαναπατρισθέντα αντικείμενα» λέει ο δρ Γιάννης Ηλιάδης.
Το Βυζαντινό Μουσείο της Λευκωσίας λέει ο δρ Ηλιάδης πριν φτάσει στο σημείο που σήμερα το βλέπουμε εμείς ξεκίνησε με πολλή προετοιμασία: «Από τις αρχές ήδη του 2010 ξεκινήσαμε να χτίζουμε πώς θέλαμε να είναι το νέο μουσείο. Δεν έγιναν όλα σε μια στιγμή, έγινε σπουδαία προεργασία. Όταν μπήκαν οι εργολάβοι μέσα είχαμε πλήρη εικόνα για το πώς θέλαμε να αναπτύξουμε τις συλλογές μας. Μέσα σε 10 μήνες μάς παραδόθηκε έτοιμο, γιατί προηγουμένως όλοι μας βάλαμε πολύ κόπο και είμαστε υπερήφανοι γι’ αυτό μας το επίτευγμα».
Η παρουσίαση των αντικειμένων που επεστράφησαν στην Κύπρο γίνεται με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να αντιληφθούν και το πολιτιστικό τραύμα που άφησε η τουρκική εισβολή το καλοκαίρι του 1974. Στη φωτογραφία σπαράγματα από τις τοιχογραφικές συνθέσεις της μονής Αντιφωνητή, η Ρίζα Ιεσσαί και η ∆ευτέρα Παρουσία.
Η προεργασία αφορούσε τη συντήρηση πολλών εκθεμάτων, έγιναν μελέτες για τα αντικείμενα, αλλά και για τους εικονογράφους που υπογράφουν πολλές από τις εικόνες που εκτίθενται. Φυσικά, αφιερώθηκε πάρα πολύς επιστημονικός χρόνος και μόχθος για τα επαναπατρισθέντα αντικείμενα, που σχετίζονται με τη σύληση εκκλησιών και μονών στα Κατεχόμενα, τα οποία η Πολιτεία, η Εκκλησία, με τη βοήθεια και Κυπρίων του εξωτερικού, κατάφεραν να φέρουν στην Κύπρο. Η ανακαίνιση, πάντως, όπως μου τονίζει ο δρ Ηλιάδης δεν έχει γίνει μόνο για το Μουσείο, αλλά περιλαμβάνει τους χώρους ολόκληρου του Ιδρύματος. Ήδη έχει ανακαινιστεί η Βιβλιοθήκη και το Μουσείο και αυτή την περίοδο γίνονται εργασίες στον πρώτο όροφο της Πινακοθήκης και θα ακολουθήσει ο δεύτερος όροφος.
Ματιές στα συλημένα
Σημαντικό μέρος του Μουσείου, όπως ήδη αναφέραμε, είναι και τα επαναπατρισθέντα, με τον δρα Ηλιάδη, με ικανοποίηση, να μου λέει: «Επιτέλους καταφέραμε να επανασυγκροτήσουμε την Παναγία Κανακαριά. Φτιάξαμε μία αψίδα όπου τοποθετήσαμε όλα τα σπαράγματα τα οποία έχουν επαναπατρισθεί, αλλά και να αναδειχθούν όσα ακόμα λείπουν». Μάλιστα, στο σημείο εκείνο υπάρχει και το βαλιτσάκι του διαβόητου αρχαιοκάπηλου Ντικμέν, στο οποίο υπάρχουν νέες και γνήσιες ψηφίδες, με τις οποίες έφτιαχνε πλαστά ψηφιδωτά. Ο δρ Ηλιάδης μού τονίζει: «Αυτή η έκθεση των ψηφιδωτών της αψίδας της Κανακαριάς δεν έχει στόχο να δείξουμε πόσο ωραία ήταν, αλλά να είναι εύκολη η μεταφορά τους πίσω στον ναό απ’ όπου προέρχονται. Εδώ είναι ένας ενδιάμεσος σταθμός, πριν από την τελική τους μεταφορά. Είναι προσωρινά δάνεια όλα τα επαναπατρισθέντα αντικείμενα». Περιηγούμενος στο Μουσείο, την ίδια υποβλητικότητα έχει και η παρουσίαση των αγιογραφιών της Μονής του Χριστού Αντιφωνητή στην Καλογραία, και για πρώτη φορά παρουσιάζονται οι δύο τοιχογραφικές συνθέσεις της μονής, η Ρίζα Ιεσσαί και η Δευτέρα Παρουσία.
Tα εκθέματα παρουσιάζονται πλέον με χρονολογική σειρά, καλύπτοντας την περίοδο από τον 4ο αιώνα έως τις αρχές του 18ου.
Γενικά η παρουσίαση των συλημένων αντικειμένων γίνεται με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να αντιληφθούν και το πολιτιστικό τραύμα που άφησε η τουρκική εισβολή το καλοκαίρι του 1974. Τα κλαπέντα και επανατρισθέντα έργα συνοδεύονται από ειδικά αναλόγια, με εκτενείς πληροφορίες για τη διαδρομή τους στα χέρια των αρχαιοκάπηλων και τις διαδικασίες μέχρι την επιστροφή τους στην Κύπρο.
Η αποκατάσταση των ψηφιδωτών της Κανακαριάς και των αγιογραφιών του Αντιφωνητή κατέστη δυνατή με την οικονομική στήριξη της ελβετικής κυβέρνησης στο πρόγραμμα αποκατάστασής τους μέσω συνεργειών που αναπτύχθηκαν και στις οποίες, εκτός από το Βυζαντινό Μουσείο, συμμετείχαν ειδικοί από το Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και το Ινστιτούτο Κύπρου.
Οι ενότητες
Με την ανακαίνιση και επανέκθεση των αντικειμένων του Μουσείου, όπως μού λέει ο δρ Ηλιάδης, δόθηκε η ευκαιρία να αναδείξουν και όψεις της βυζαντινής τέχνης, που πριν ήταν κατά κάποιο τρόπο κρυμμένα, και με οδηγεί σε μία αμφιπρόσωπη εικόνα του Χριστου του Άρακα. Μέσα από τις ενότητες, στις οποίες έχει χωριστεί το Μουσείο ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει πώς αλλάζει την ιστορία της βυζαντινής τέχνης, αλλά και πώς αλλάζει η πρόσληψή της στην Κύπρο. Στο πλαίσιο λοιπόν της επανέκθεσης το Βυζαντινό Μουσείο έχει εμπλουτισθεί με πολλά και αξιόλογα νέα εκθέματα, εκτός από τους επαναπατρισθέντες θησαυρούς, όπως δάνεια από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν τη συλλογή, και να συνομιλήσουν με τους βυζαντινούς θησαυρούς. Ο δρ Ηλιάδης, σε σχέση με τις ενότητες μού εξηγεί ότι τα εκθέματα παρουσιάζονται πλέον με χρονολογική σειρά, καλύπτοντας την περίοδο από τον 4ο αιώνα έως τις αρχές του 18ου, «ο επισκέπτης με αυτόν τον τρόπο έχει πλέον μια ολοκληρωμένη και ενιαία εικόνα της καλλιτεχνικής παραγωγής ολόκληρης της Κύπρου επί σχεδόν δεκατέσσερις αιώνες». Κάθε ιστορική περίοδος παρουσιάζεται με διαφορετικό χρώμα, και είναι διαθέσιμο πλούσιο πληροφοριακό υλικό στα ελληνικά και τα αγγλικά. Σίγουρα το Βυζαντινό Μουσείο Λευκωσίας προσφέρει μία πλούσια και ενδιαφέρουσα μουσειακή εμπειρία διεθνών προδιαγραφών και δικαίως ο δρ Ηλιάδης νιώθει υπερήφανος: «Με την ολοκλήρωση του Μουσείου θα φτάσουμε έως τον 21ο αιώνα, θα συνδεθεί και η Πινακοθήκη έτσι ώστε να καταδειχθεί ολιστικά η λογική που θέλουμε να διέπει το Μουσείου και γιατί υπάρχουν όλα αυτά τα εκθέματα. Άλλωστε ήταν και το όραμα των αρχιεπισκόπων Κύπρου να υπάρχει ένα τέτοιο μουσείο, το οποίο θα παρουσιάζει ανάγλυφα την ιστορία της βυζαντινής τέχνης στην Κύπρο».
Ο δρ Γιάννης Ηλιάδης στον χάρτη αφής εκκλησιαστικών μνημείων που υπάρχει στο ανακαινισμένο Βυζαντινό Μουσείο.
Και ψηφιακά
Το Βυζαντινό Μουσείο έχει μπει για τα καλά και στην ψηφιακή εποχή, μιας και έχει ψηφιοποιηθεί μεγάλο μέρος της συλλογής, έχουν μπει QR Codes, ώστε ο επισκέπτης να έχει τη δυνατότητα να δει και τρισδιάστατα τα αντικείμενα. Διατίθενται επίσης ψηφιακοί χάρτες σε οθόνες αφής με βίντεο, τρισδιάστατες απεικονίσεις μνημείων και άλλο φωτογραφικό υλικό. Επίσης, υπάρχει σταθμός εικονικής πραγματικότητας και ολογραμμάτων, τεχνολογίες που ολοκληρώνουν τη μουσειακή εμπειρία.
View this post on Instagram
Πληροφορίες
Το ανακαινισμένο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ άνοιξε για το κοινό και λειτουργεί από Τρίτη έως Σάββατο, 9:30-17:00.
