Οι μάχες γύρω από την αγορά πετρελαίου

Ρουμπίνα Σπάθη

Δεν υπήρχαν πολλές προσδοκίες ότι θα έβγαινε «λευκός καπνός» από την επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου στη Σαουδική Αραβία σχετικά με μια αύξηση της παραγωγής πετρελαίου και την προώθησή του στην Ευρώπη. Ομως τόσο οι αναλυτές όσο και η κοινή λογική λένε πως τα αποτελέσματα θα φανούν σε κάποιο βάθος χρόνου. Οικονομολόγοι και παράγοντες της αγοράς ενέργειας θεωρούν, πάντως, εξαιρετικά δύσκολο να πείσει η Ουάσιγκτον το Ριάντ να αυξήσει την παραγωγή πετρελαίου και προπαντός να εξάγει εφεξής περισσότερο σαουδαραβικό πετρέλαιο στην Ευρώπη. Ζητούμενο για την Ουάσιγκτον είναι να διευκολύνει η Σαουδική Αραβία την ενεργειακή απεξάρτηση της Γηραιάς Ηπείρου από τη Ρωσία ενόψει και του ευρωπαϊκού εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο που θα τεθεί σε πλήρη ισχύ τον Δεκέμβριο.

Αναλυτές της αγοράς ενέργειας επισημαίνουν πως το Ριάντ έχει κάθε λόγο να μην επιθυμεί μια αναδιάταξη της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας και τον διαχωρισμό της σε δύο στρατόπεδα, με το ένα να αποτελείται από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τις χώρες του Περσικού Κόλπου, και το άλλο από τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία. Οπως τονίζουν, το 2020 τα 2/3 των πωλήσεων σαουδαραβικού πετρελαίου προορίζονταν για τις ενεργοβόρες οικονομίες της Ασίας, την Κίνα, την Ινδία, τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία, και μόλις το 17% των εξαγωγών της προορίζονταν για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Οι στρατηγικού βάθους συμμαχίες με τη Ρωσία, όμως, προσφέρουν σε Κίνα και Ινδία ισχυρά κίνητρα για να παραμείνουν πιστοί πελάτες της Ρωσίας και να αγοράζουν ρωσικό πετρέλαιο. Ως εκ τούτου μερίδα αναλυτών εκτιμά πως τελικά θα ήταν προς το συμφέρον του Ριάντ να προωθήσει μερίδιο της παραγωγής του προς την Ευρώπη και την Αμερική, γιατί έτσι ουσιαστικά θα μπορεί να πουλάει μεγαλύτερο όγκο μαύρου χρυσού που θα τιμολογεί σε τιμές πλησιέστερες στις τιμές της αγοράς. 

Η ντε φάκτο ηγέτιδα δύναμη του ΟΠΕΚ κωφεύει, άλλωστε, επί μακρόν στις εκκλήσεις της Ουάσιγκτον να αυξήσει την παραγωγή της προκειμένου να υποχωρήσουν οι τιμές του πετρελαίου. Οπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς πετρελαίου, η Σαουδική Αραβία, όπως, άλλωστε, και τα Εμιράτα, οι δύο χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ που έχουν όντως τη δυνατότητα να αυξήσουν την παραγωγή τους, δυσκολεύονται ήδη να το κάνουν μολονότι έχουν δεσμευθεί από τη συμφωνία στους κόλπους του ΟΠΕΚ. Παράλληλα, όμως, φαίνεται πως έχουν και λόγους για να μη θέλουν να το κάνουν. Η Σαουδική Αραβία έχει αυξήσει την παραγωγή της στα 11 εκατ. βαρέλια την ημέρα, υπερβαίνοντας έτσι το 10% της παγκόσμιας παραγωγής, και έχει ήδη δεσμευθεί πως θα την αυξήσει περαιτέρω μέσα στο επόμενο δίμηνο. Και πάλι, όμως, η παραγωγή του βασιλείου παραμένει περίπου ένα εκατ. βαρέλια την ημέρα κάτω από τις δυνατότητές του. Πηγές προσκείμενες στο βασίλειο αναφέρουν ότι το Ριάντ θέλει να διατηρήσει τα περιθώρια αύξησης της παραγωγής ως ασφαλιστική δικλίδα. Αλλοι τονίζουν πως η Σαουδική Αραβία χρειάζεται η ίδια περισσότερο πετρέλαιο για την οικονομία της.

Εξάλλου, ο ΟΠΕΚ έχει από τον Απρίλιο καταστήσει σαφές στους Ευρωπαίους ότι θεωρεί αδύνατον να υποκαταστήσει τις τεράστιες ελλείψεις που θα παρουσιαστούν στην παγκόσμια αγορά με το ευρωπαϊκό εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο.

Ανταγωνισμός Ρωσίας με Ιράν και Βενεζουέλα 

Των Ανατόλι Κουρμανάεφ και Φαρνάζ Φασιχί/ The New York Times

Χρησιμοποιώντας την ενέργεια ως όπλο στην αναμέτρησή της με τη Δύση, η Ρωσία αλλάζει τον γεωπολιτικό χάρτη αλλά παράλληλα υπονομεύει τις σχέσεις της με συμμάχους της, όπως το Ιράν και η Βενεζουέλα. Καθώς προσπαθεί να εξασφαλίσει νέους αγοραστές για το πετρέλαιό της ώστε να εξουδετερώσει τις όλο και σκληρότερες κυρώσεις από τη Δύση, η Μόσχα μπαίνει στο μερίδιο αγοράς δύο συμμάχων της, του Ιράν και της Βενεζουέλας, ενώ εγκαινιάζει έναν πόλεμο τιμών που μπορεί να αποβεί εις βάρος όλων. Αναλυτές και διαπραγματευτές πετρελαίου επισημαίνουν πως ο ανταγωνισμός για τις εξαγωγές στην Ασία έχει ήδη αναγκάσει τη Βενεζουέλα και το Ιράν να προσφέρουν γενναίες εκπτώσεις προκειμένου να κρατήσουν κάποιους πελάτες για το δικό τους πετρέλαιο, που επίσης υπόκειται σε κυρώσεις. Κι ενώ οι δύο χώρες δηλώνουν δημοσίως πως παραμένουν στενοί σύμμαχοι της Ρωσίας, οι ειδικοί εκτιμούν πως αν ενταθεί περαιτέρω η μάχη για το πετρέλαιο, θα κλιμακωθούν οι εντάσεις στις σχέσεις τους με το Κρεμλίνο. Στην αρχή της εβδομάδας ο Ρώσος πρόεδρος ανακοίνωσε ότι προγραμματίζει επίσκεψη στην Τεχεράνη.

Ο πόλεμος για το πετρέλαιο που άρχισε με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία φαίνεται ήδη να φέρνει τη Βενεζουέλα λίγο πιο κοντά στη Δύση έπειτα από χρόνια παγωμένων σχέσεων. Η τελευταία αμερικανική πετρελαϊκή που έχει μείνει στη χώρα, η Chevron, συνομιλεί με την κυβέρνηση της Βενεζουέλας. Οποιαδήποτε προσέγγιση με τη Βενεζουέλα ικανή να φέρει το πετρέλαιό της στην παγκόσμια αγορά θα πρόσφερε βοήθεια στις ΗΠΑ, που προσπαθούν απεγνωσμένα να μειώσουν τις τιμές του πετρελαίου για να περιορίσουν τον αντίκτυπο του πολέμου και των κυρώσεων στις δυτικές οικονομίες. Η εκτόξευση των τιμών της ενέργειας έχει θέσει τα ορυκτά καύσιμα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, όπως τη δεκαετία του 1970, επεκτείνοντας έτσι τον αντίκτυπο της πολιτικής του Κρεμλίνου πολύ πέρα από τα πεδία των μαχών. Το γεγονός ότι τόσο μεγάλο μέρος των παγκόσμιων υδρογονανθράκων προέρχεται από τη Ρωσία προσφέρει στον Ρώσο πρόεδρο ένα ισχυρότατο γεωπολιτικό όπλο.

Δεν φαινόταν αυτό όταν οι ΗΠΑ άρχισαν να πιέζουν τους συμμάχους τους να τιμωρήσουν τη Ρωσία και απέσπασαν την υπόσχεση της Ε.Ε. για εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο. Τότε οι ΗΠΑ ήλπιζαν να αποκόψουν τη Μόσχα από την αγορά ώστε να της στερήσουν τα έσοδα με τα οποία χρηματοδοτεί τον πόλεμο. Εγινε, όμως, το αντίθετο και η τιμή του πετρελαίου εκτοξεύθηκε σε ύψη που δεν είχαμε ξαναδεί μετά το 2008, αυξάνοντας θεαματικά τα έσοδα της Ρωσίας. Στο μεταξύ, κι ενώ η Ρωσία αποκοπτόταν από τις αγορές της Δύσης, η Κίνα και η Ινδία έσπευσαν να αγοράσουν το πετρέλαιό της σε χαμηλές τιμές, κωφεύοντας στις εκκλήσεις της Ουάσιγκτον.

Νίκη για τη Μόσχα στον πόλεμο των εσόδων από τον «μαύρο χρυσό»

Μέχρι στιγμής η Ρωσία έχει κερδίσει την πρώτη μάχη στον πόλεμο των εσόδων του πετρελαίου. Ενδέχεται, όμως, να είναι βαρύ το τίμημα αν το Ιράν και η Βενεζουέλα υποστούν ισχυρό οικονομικό πλήγμα. Οι δύο χώρες είναι επί χρόνια σύμμαχοι της Ρωσίας, που τις βοήθησε οικονομικά όταν ο περισσότερος κόσμος τους γύριζε την πλάτη. Οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν τις στατιστικές για το πετρέλαιο ως κρατικό μυστικό, γι’ αυτό και δεν γνωρίζουμε καλά αν μειώθηκαν τα έσοδά τους ή αν οι υψηλές τιμές του πετρελαίου έχουν αναπληρώσει τη μείωση του μεριδίου αγοράς τους. Σύμφωνα, πάντως, με αναλυτές και διαπραγματευτές πετρελαίου, οι εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν μειώνονται και η Τεχεράνη δεν μπορεί να επωφεληθεί από την άνοδο των τιμών. Σε ό,τι αφορά τη Βενεζουέλα, από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία η κρατική πετρελαϊκή της, η γνωστή PDVSA, προσφέρει εκπτώσεις-ρεκόρ στα κινεζικά διυλιστήρια. Ενα βαρέλι του αργού Βενεζουέλας, του Merey, πωλείται την Ασία σε τιμές τουλάχιστον 45 δολάρια κάτω από την τιμή του Brent, που αποτελεί σημείο αναφοράς για τις διεθνείς τιμές και τώρα κυμαίνεται γύρω στα 100 δολ. το βαρέλι.

Πριν από τον πόλεμο η έκπτωση που προσέφερε η Βενεζουέλα ήταν η μισή σε σύγκριση με τώρα, σύμφωνα με στελέχη του πετρελαϊκού κλάδου της που μίλησαν σε καθεστώς ανωνυμίας λόγω της ευαισθησίας του θέματος. Και το χειρότερο είναι ότι από την έναρξη του πολέμου οι ρωσικές εταιρείες φόρτωσης και μεταφοράς σταμάτησαν να πληρώνουν την PDVSA για το δικό της πετρέλαιο που πουλούν για λογαριασμό της στην Ασία, με αποτέλεσμα να στερούν τη χώρα από μια κρίσιμη πηγή εισοδήματος. Το περασμένο έτος αυτά τα έσοδα της Βενεζουέλας έφθασαν στο 1,5 δισ. δολ., αντιπροσωπεύοντας το 1/4 του συνόλου των εσόδων της. Οπως επισημαίνει η Ριζά Γκράις Τάργκοου, αναλύτρια θεμάτων Λατινικής Αμερικής στη συμβουλευτική Eurasia Group, «σε καθεστώς κυρώσεων η Ρωσία δυσκολεύεται πολύ να παραμείνει αξιόπιστος σύμμαχος της Βενεζουέλας και η σχέση οικονομικής συνεργασίας που συνέδεε τις δύο χώρες επί χρόνια, τώρα παραπαίει». Ανάλογα προβλήματα αντιμετωπίζει και το Ιράν, υπογραμμίζει η Σάρα Βακσούρι, εμπειρογνώμων επί θεμάτων πετρελαίου στη συμβουλευτική SBV Energy International.

Οπως τονίζει η ίδια, η κινεζική κυβέρνηση έδωσε προτεραιότητα στο ρωσικό πετρέλαιο επειδή διατηρεί στενή στρατηγική σχέση με τη γειτονική της χώρα. Τους πρώτους δύο μήνες του νέου έτους του Ιράν, που άρχισε στα τέλη Μαρτίου, η Τεχεράνη εισέπραξε μόλις το 37% των εσόδων που προβλέπονταν κανονικά γι’ αυτή την περίοδο. Σύμφωνα με Ιρανούς διαπραγματευτές που προτίμησαν την ανωνυμία, ο ανταγωνισμός από τη Ρωσία έχει μειώσει τις εξαγωγές ιρανικού πετρελαίου στην Κίνα κατά τουλάχιστον 1/3 σε σύγκριση με τα προ πολέμου επίπεδα. Και άλλοι σύμμαχοι του Κρεμλίνου έχουν πληγεί από την τακτική της Ρωσίας να χρησιμοποιεί την ενέργεια ως όπλο. Προ ημερών, επικαλούμενο περιβαλλοντικά προβλήματα, ένα δικαστήριο της Μόσχας έδωσε εντολή να κλείσει για ένα μήνα αγωγός που μεταφέρει πετρέλαιο από το Καζακστάν στη Ρωσία. Η απόφαση μοιάζει με προειδοποίηση προς τον πρόεδρο του Καζακστάν, Κασίμ Τοκάγιεφ, που έχει πάρει αποστάσεις από τη στάση του Κρεμλίνου δηλώνοντας ότι δεν θα αναγνωρίσει όποιες περιοχές της Ουκρανίας αποσχισθούν.

Η απόφαση

«Ξέρω πως πολλοί διαφωνούν με την απόφασή μου να επισκεφθώ τη Σαουδική Αραβία», δήλωσε ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν προτού αναχωρήσει για το Ριάντ, με την πρόθεση να ζητήσει από τους Σαουδάραβες να διοχετεύσουν μέρος του πετρελαίου τους στην Ε.Ε. ώστε να αναπληρωθεί το κενό από το ευρωπαϊκό εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο.

Νέα κατάσταση

«Πολλές γεωπολιτικές επιπτώσεις» προβλέπει η διευθύντρια γεωπολιτικής ενεργειακών σχεδίων στη Σχολή Κένεντι του Χάρβαρντ, Μέγκαν Ο’ Σάλιβαν, που θεωρεί πως «το ευρωπαϊκό εμπάργκο θα συσφίξει τις σχέσεις Ρωσίας και Κίνας, ενώ θα περιπλέξει τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Σαουδική Αραβία, καθώς η Μόσχα και το Ριάντ ανταγωνίζονται για μερίδιο αγοράς στην Κίνα».

Αναδιατάξεις

«Ιστορική συμφωνία» χαρακτήρισε την απόφαση της Ε.Ε. να επιβάλει σταδιακά εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο ο Ρόμπερτ Μακ Νάλι, σύμβουλος ενέργειας του Τζορτζ Μπους. Προέβλεψε μάλιστα πως το εμπάργκο «θα αναδιατάξει όχι μόνο τις εμπορικές σχέσεις αλλά και τις πολιτικές και τις γεωπολιτικές».