Kathimerini.gr
ΓΙΑΣΑ ΜΟΥΝΚ*
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 ο Βλαντιμίρ Πούτιν έπαψε να προσποιείται. Εδώ και μήνες ο Ρώσος πρόεδρος ισχυριζόταν ότι το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η ασφάλεια της χώρας του. Εδώ και μήνες διαβεβαίωνε τον κόσμο ότι επιδίωκε διπλωματική λύση. Εδώ και μήνες ειρωνευόταν τις προειδοποιήσεις για επικείμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Παρότι ο Πούτιν ισχυρίσθηκε ότι η Ρωσία πραγματοποιεί απλώς «ειδική στρατιωτική αποστολή», ήταν σαφές ότι ήθελε να στείλει μήνυμα σε όλο τον πλανήτη. Η διεθνής τάξη που προέκυψε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ αποτελεί παρελθόν. Ο Πούτιν δεν πρόκειται να περιορίσει τις φιλοδοξίες του, ακόμη και όταν αυτές παραβιάζουν κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. Στεκόμαστε στην αυγή νέας περιόδου κυριαρχίας μεγάλων δυνάμεων.
Η επίθεση στην Ουκρανία συνέπεσε με τη δημοσιοποίηση έκθεσης για την κατάσταση της δημοκρατίας στον κόσμο. Την ώρα που δημοσιοποιείτο η έκθεση του Freedom House, το CNN μετέδιδε εικόνες από την προέλαση των ρωσικών στρατευμάτων και τους βομβαρδισμούς ουκρανικών πόλεων. Η έρευνα του μη κερδοσκοπικού ινστιτούτου έδειξε ότι ο κόσμος βρίσκεται στο 16ο συνεχόμενο έτος «δημοκρατικής ύφεσης». Το 2021 ο αριθμός κρατών που απομακρύνονται από τη δημοκρατία ήταν μεγαλύτερος –με μεγάλη διαφορά– από όσων ασπάζονται τις αξίες της.
Καθώς ρωσικά στρατεύματα προελαύνουν προς το Κίεβο, η μάχη μεταξύ των αυταρχικών ιδεολογικών κατασκευών και της δημοκρατίας μόλις αρχίζει.
Η έκθεση προσφέρει εξηγήσεις για τις εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη. Οπως η απόφαση της Ρωσίας να προσαρτήσει τμήματα της Ουκρανίας στο έδαφός της αποτελεί κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, έτσι και οι επιθέσεις κατά της δημοκρατίας έχουν καταστεί πιο επίμονες τα τελευταία χρόνια. Σε κάθε μέρος του κόσμου, αυταρχικοί ηγέτες εγκαταλείπουν τα δημοκρατικά προσχήματα. Τις τελευταίες δεκαετίες, επίδοξοι δικτάτορες έτειναν να κατακτούν την εξουσία μέσα από (σχετικά) ελεύθερες εκλογές. Μόνο τότε άρχιζαν να συγκεντρώνουν προσωπική ισχύ, να υπονομεύουν ανεξάρτητους θεσμούς και να φιμώνουν την ελεύθερη έκφραση.
Το 2021, επτά στρατιωτικά πραξικοπήματα σημειώθηκαν στον κόσμο, αριθμός ρεκόρ για τα τελευταία 21 χρόνια. Αξιωματικοί σε χώρες όπως η Μιανμάρ, το Σουδάν και το Μάλι χρησιμοποίησαν βία για να τοποθετήσουν φιλική κυβέρνηση στην εξουσία. Η εξασθένηση των δημοκρατικών κανόνων επιτρέπει επίσης σε εν ενεργεία προέδρους και πρωθυπουργούς να δρουν χωρίς αναστολές. Τα πρώτα χρόνια μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, ακόμη και οι δικτάτορες θεωρούσαν αναγκαία την επίκληση ευγενών, δημοκρατικών στόχων. Παρότι οι επικλήσεις αυτές ήταν υποκριτικές, πρόσφεραν κίνητρο στα αυταρχικά καθεστώτα να διατηρούν εν ζωή και ελεύθερους τους αντιφρονούντες. Αυτό τείνει πλέον να αλλάξει.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η ρωσική αντιπολίτευση, ορισμένα επικριτικά προς τον Πούτιν κόμματα είχαν τη δυνατότητα να παρουσιάζονται στις εκλογές. Αυτό έπαψε να ισχύει το 2021, όταν ο Ναβάλνι και πολλοί οπαδοί του αποκλείστηκαν από τη διαδικασία. Στις φετινές εκλογές στη Νικαράγουα, η ηγεσία των Σαντινίστας συνέλαβε στελέχη της αντιπολίτευσης με αστείες αφορμές.
Στις ΗΠΑ και στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης, η παρούσα κρίση των δημοκρατικών θεσμών αφορά την εξασθένησή τους. Στον υπόλοιπο κόσμο, όμως, μεγάλη ανησυχία προκαλεί το φαινόμενο της «δημοκρατικής παραίτησης», με ολοένα και αυξανόμενο αριθμό πολιτών να έχει εγκαταλείψει τέτοιες δημοκρατικές επιδιώξεις και φιλοδοξίες.
Οι μεταβολές των τελευταίων τριών δεκαετιών περιόρισαν σημαντικά τη δημοτικότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος στα μάτια των κατοίκων της Γης. Οσοι επιθυμούν πλούτη μπορούν να ζήσουν σε εύπορα αυταρχικά κράτη, όπως η Κίνα και τα Αραβικά Εμιράτα. Πολλές δημοκρατίες αντιμετωπίζουν σήμερα το φάσμα της ιδεολογικής πόλωσης. Η ισχύς του δημοκρατικού κόσμου αμφισβητείται σήμερα από την άνοδο της Κίνας και τα αλυτρωτικά αιτήματα της Ρωσίας.
Ολα αυτά εξηγούν γιατί οι δικτάτορες του κόσμου πέταξαν πια τις μάσκες και δεν νιώθουν την ανάγκη να υιοθετήσουν έστω και δημοκρατική επίφαση ή να κατευνάσουν το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Οι δικτάτορες αυτοί, όπως ο Βλαντιμίρ Πούτιν, διαθέτουν μεγάλη στρατιωτική ισχύ και προσπαθούν να ανακατασκευάσουν τον κόσμο σύμφωνα με τα δικά τους πρότυπα. Καθώς ρωσικά στρατεύματα προελαύνουν προς το Κίεβο, η μάχη μεταξύ των αυταρχικών ιδεολογικών κατασκευών και της δημοκρατίας μόλις ξεκινά.
* Ο κ. Γιάσα Μουνκ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς.
