Kathimerini.gr
Η τελική αυλαία έπεσε, όπως όλα δείχνουν, σε ένα από τα πιο ανθεκτικά στον χρόνο αινίγματα της Αμερικής. Στις 18 Μαρτίου 2025, τα Εθνικά Αρχεία έδωσαν στη δημοσιότητα την τελευταία παρτίδα αποχαρακτηρισμένων εγγράφων που σχετίζονται με τη δολοφονία του προέδρου Τζον Κένεντι, συνολικής έκτασης 63.400 σελίδων σε 2.182 φακέλους. Συνολικά, τα αρχεία ανέρχονται σε πάνω από 6 εκατ. σελίδες.
Junho Lee/The New York Times – Προσαρμογή: Michael Kirki/Καθημερινή
Αυτή η απελευθέρωση, που διατάχθηκε από τον Ντόναλντ Τραμπ, προαναγγέλθηκε ως θρίαμβος της διαφάνειας. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με πολλές μεγάλες αποκαλύψεις, τα επακόλουθα είναι ένα σύνθετο μωσαϊκό αποκαλύψεων, επιβεβαιώσεων και διαρκών μυστηρίων.
Η τελευταία παρτίδα των αποχαρακτηρισμένων αρχείων της δολοφονίας του JFK, που κυκλοφόρησε στις 18 Μαρτίου 2025, μπορεί να μην ξαναγράφει την ιστορία, αλλά επιβεβαιώνει ένα μακρύ μοτίβο γραφειοκρατικής υπεκφυγής της αλήθειας.
Ο JFK καταρρέει στο πλευρό της Τζάκι Κένεντι, καθώς η σφαίρα του δολοφόνου τον χτυπά στο κεφάλι στο Ντάλας του Τέξας, στις 22 Νοεμβρίου 1963. Η φωτογραφία ανήκει στη Μέρι Αν Μούρμαν, συζύγου υδραυλικού του Ντάλας, και τραβήχτηκε με κάμερα Polaroid. (©AP Photo/Mary Ann Moorman)
Οι κινήσεις του Οσβαλντ και τα ανοιχτά ζητήματα των μυστικών υπηρεσιών
Εγγραφο αποκαλύπτει μια υποκλαπείσα κλήση που δείχνει ότι ο Οσβαλντ μίλησε με έναν αξιωματικό της KGB στη σοβιετική πρεσβεία λίγες εβδομάδες προ της δολοφονίας Κένεντι. Αυτά τα αρχεία υποδηλώνουν ότι οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες γνώριζαν τις προσπάθειες του Οσβαλντ να συνδεθεί με κομμουνιστικές χώρες, μια λεπτομέρεια που προσθέτει ένα κάποιο πλαίσιο, εντούτοις εξακολουθεί να ευθυγραμμίζεται με τις μέχρι τούδε γνώσεις μας (ο Οσβαλντ ήταν πρώην πεζοναύτης που είχε αυτομολήσει στην ΕΣΣΔ και είχε δείξει ενδιαφέρον για την Κούβα).
Ο Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ και η Ρωσίδα σύζυγός του, Μαρίνα, σε μια βόλτα στη γέφυρα στο Μινσκ κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στη Σοβιετική Ενωση. (©AP Photo/Warren Committee)
Τρισέλιδο έγγραφο, μάλιστα, καταδεικνύει ότι ο Οσβαλντ βρέθηκε στο Ελσίνκι τον Οκτώβριο του 1959, προκειμένου, όπως όλα δείχνουν, να επισκεφθεί και πάλι τη σοβιετική πρεσβεία στη φινλανδική πρωτεύουσα. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο δολοφόνος του JFK ήταν παντρεμένος με τη Μαρίνα Οσβαλντ, υπήκοο ΕΣΣΔ.
Τα αρχεία περιλαμβάνουν επίσης λεπτομέρειες σχετικά με την «Επιχείρηση Mongoose», ένα άκρως απόρρητο πρόγραμμα σαμποτάζ της CIA κατά της Κούβας του Κάστρο που εγκρίθηκε από τον JFK το 1961. Αυτά επιβεβαιώνουν τις ιστορικές επιχειρήσεις και το κλίμα των αρχών της δεκαετίας του 1960, αλλά ήταν σε μεγάλο βαθμό γνωστά από προηγούμενες έρευνες.
KGB: Ο Οσβαλντ ήταν ασταθής και κακός σκοπευτής
Ενα ενδιαφέρον νέο στοιχείο είναι ένα υπόμνημα της CIA του 1991 που αφηγείται τι είπε αξιωματούχος των σοβιετικών μυστικών υπηρεσιών για τον Οσβαλντ. Σύμφωνα με το υπόμνημα, ένας αξιωματικός της KGB που είχε εξετάσει τους φακέλους της ΕΣΣΔ για τον δράστη ήταν «βέβαιος ότι ο Οσβαλντ δεν ήταν ποτέ πράκτορας που ελεγχόταν από την KGB». Στην πραγματικότητα, η KGB θεωρούσε τον Οσβαλντ ασταθή και σημείωνε ότι ήταν κακός σκοπευτής κατά τη διάρκεια εξάσκησης σκοποβολής στη Σοβιετική Ενωση.
Γενική όψη της πλατείας Ντζερζίνσκι της Μόσχας. Το κτίριο στο βάθος δεξιά είναι η Λιουμπιάνκα, η έδρα της KGB. (©Associated Press)
Αυτή η διορατικότητα από τη σοβιετική πλευρά ενισχύει την άποψη ότι ο Οσβαλντ δεν ενεργούσε για λογαριασμό της ΕΣΣΔ και, μάλιστα, θέτει υπό αμφισβήτηση τις ικανότητές του στη σκοποβολή. Αν η KGB τον θεωρούσε ακατάλληλο ακόμα και για επιχειρήσεις χαμηλής σημασίας, πώς κατάφερε να πραγματοποιήσει μια δολοφονία τόσο υψηλής ακρίβειας, διερωτάται κανείς.
Το ψυχροπολεμικό πλαίσιο των φακέλων, ωστόσο, είναι εν γένει πλούσιο – για παράδειγμα, αποχαρακτηρισμένες αναλύσεις του υπουργείου Αμυνας από το 1963 δείχνουν ότι το καθεστώς του Φιντέλ Κάστρο εκτιμήθηκε ως απίθανο να κάνει οτιδήποτε που θα προκαλούσε πόλεμο πλήρους κλίμακας με τις ΗΠΑ. Κι όμως, ο φόβος μιας κουβανικής ανάμειξης παραμένει αναπόσπαστο κομμάτι του αφηγήματος της προεδρικής δολοφονίας.
Λίγο πριν από τη δολοφονία… (©Reuters)
Νέες λεπτομέρειες…
Οι πρώτες αξιολογήσεις από ιστορικούς και δημοσιογράφους δεν αναφέρουν αποκαλύψεις-βόμβα που να ανατρέπουν το ώς τώρα κυρίαρχο αφήγημα της δολοφονίας. Τα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα αρχεία δεν έρχονται σε αντίθεση με το συμπέρασμα ότι ο Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ έδρασε μόνος του για τη δολοφονία του προέδρου Κένεντι.
Ο Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ. (©Associated Press)
Κοντολογίς, δεν προέκυψαν νέα στοιχεία για μια ευρύτερη συνωμοσία ή για επιπλέον αυτουργούς – ένα σημείο που τονίζουν ιδιαίτερα οι ειδικοί, οι οποίοι σημειώνουν ότι τίποτα από τα αρχεία μέχρι στιγμής «δεν αλλάζει με κάποιο θεμελιώδη τρόπο την αντίληψή μας για το γεγονός». Αυτό επιβεβαιώνει αυτό που οι αναλυτές υποπτεύονταν εδώ και καιρό: ενώ τα αρχεία προσθέτουν λεπτομέρειες, δεν ανατρέπουν τη θεωρία του ενός δράστη.
Σε αυτό το πλαίσιο, υπήρχε η θεωρία ότι ο Οσβαλντ δεν έδρασε μόνος. Η «θεωρία του δεύτερου σκοπευτή» υποστηρίζεται από ανάλυση ηχητικών καταγραφών που δημοσιεύθηκαν και έδειξαν πιθανή ύπαρξη δεύτερου σκοπευτή.
Πάντως, όσοι ανέμεναν ένα αποκαλυπτικό «smoking gun» –απόδειξη ότι ο Οσβαλντ ήταν πράκτορας της CIA, ότι η μαφία τράβηξε τη σκανδάλη, ότι το FBI γνώριζε πολύ περισσότερα απ’ όσα άφησε ποτέ να διαρρεύσουν– έμειναν με τον καπνό· αλλά χωρίς το όπλο.
Με την πάροδο των ετών, παρά ταύτα, η αργή σταγόνα των αποχαρακτηρισμένων αρχείων προσέθεσε νέες ατραπούς στον ρου της όλης ιστορίας. Γνωρίζουμε πλέον ότι η CIA παρακολουθούσε στενά τον Οσβαλντ πριν από τη δολοφονία, ιδίως κατά τη διάρκεια της ύποπτης επίσκεψής του το 1963 στην Πόλη του Μεξικού, όπου συναντήθηκε με αξιωματούχους της σοβιετικής και της κουβανικής πρεσβείας.
Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, με το FBI να ανακοινώνει 2.400 νέα έγγραφα –αρχεία κατασκοπείας, αναφορές για Κουβανούς εξορίστους και ακυρωμένα επιχειρησιακά σχέδια της CIA, ορισμένα έγγραφα, όπως αποκαλύπτει το Al Jazeera, αφορούν συναντήσεις του Οσβαλντ με αξιωματούχους στην Πόλη του Μεξικού, αρχεία που είχαν χαθεί από τη δεκαετία του ’60.
…Και «παλαιές» αποκαλύψεις
Παλαιότερα έγγραφα έχουν ρίξει φως στις επαφές και τα ταξίδια του Λι Χάρβεϊ Οσβαλντ κατά την περίοδο που προηγήθηκε του Νοεμβρίου 1963. Τα τηλεγραφήματα της CIA και τα υπομνήματα του FBI που είχαν κυκλοφορήσει στο παρελθόν περιγράφουν λεπτομερώς το ταξίδι του Οσβαλντ στην Πόλη του Μεξικού εβδομάδες πριν από τη δολοφονία· μάλιστα, συμπεριλαμβάνονται επισκέψεις στις πρεσβείες της Σοβιετικής Ενωσης και της Κούβας, όπου έδειξε ενδιαφέρον να αποκτήσει βίζα.
Αντίγραφο της αίτησης βίζας του Οσβαλντ, που δόθηκε στη δημοσιότητα από την κουβανική κυβέρνηση, στις 3 Αυγούστου 1978. (©AP Photo/Charles Tasnadi)
Ενα ιδιαίτερα αξιοσημείωτο υπόμνημα είχε δείξει ότι ένας αξιωματικός της CIA τον Νοέμβριο του 1963 είχε σημάνει συναγερμό για τις φιλοσοβιετικές/κουβανικές δραστηριότητες του Οσβαλντ, αν και φαίνεται ότι η προειδοποίηση αυτή δεν εισακούστηκε.
Τα νωρίτερα δημοσιευμένα υπομνήματα του FBI δείχνουν, επίσης, ότι ο τότε επικεφαλής της αντικατασκοπείας του Γραφείου, Τζ. Εντγκαρ Χούβερ (φωτ.), είχε εμμονή με τον έλεγχο του αφηγήματος μετά τη δολοφονία, δίνοντας οδηγίες στους πράκτορές του να διασφαλίσουν ότι το κοινό θα πίστευε ότι ο Οσβαλντ έδρασε μόνος του.
Οι φάκελοι είχαν, την ίδια στιγμή, επιβεβαιώσει αυτό που οι θεωρητικοί της συνωμοσίας υποπτεύονται εδώ και καιρό: η CIA και το FBI, που κάθε άλλο παρά ουδέτεροι ερευνητές ήταν, ήταν ενεργοί παίκτες στο δράμα. Αποσιώπησαν πληροφορίες, κατέστρεψαν αρχεία και επιδόθηκαν σε γραφειοκρατικές ταχυδακτυλουργίες· σήμερα όλα μοιάζουν προσχεδιασμένα.
Γνωρίζουμε ότι η CIA απέτυχε να αποκαλύψει τις προσπάθειές της να στρατολογήσει Κουβανούς αντικαθεστωτικούς για πιθανές δολοφονίες. Παράλληλα, ο Τζέιμς Ανγκλετον (φωτ.), επικεφαλής αντικατασκοπείας της CIA, φέρεται να είχε γνώση εγγράφων που περιέγραφαν σχέσεις του Οσβαλντ με αντικαθεστωτικούς του Φιντέλ Κάστρο και πιθανή εμπλοκή της μαφίας.
Ξέρουμε, επίσης, ότι βασικές καταγραφές παρακολούθησης –οι κλήσεις του Οσβαλντ προς τη σοβιετική πρεσβεία– διαγράφηκαν μυστηριωδώς. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο Οσβαλντ μπορεί να είχε επαφές με τη CIA ως πληροφοριοδότης ή ότι τον χρησιμοποιούσαν ως πιόνι σε ένα παιχνίδι κατασκοπείας που ξέφυγε από τον έλεγχο. Αυτό, όμως, κατερρίφθη από τα αρχεία της CIA και του FBI.
Σύμφωνα με άλλα δημοσιεύματα, ο Οσβαλντ πιθανώς αναζητούσε τρόπους διαφυγής ή είχε συνομιλίες που υποδηλώνουν κάποια σχέση με ξένες μυστικές υπηρεσίες, όπως η KGB, κάτι που τα αρχεία διαψεύδουν. Το ερώτημα παραμένει αν αυτές οι επαφές ήταν εντέλει αληθείς και, αν ναι, τι ρόλο είχαν διαδραματίσει στη δολοφονία ή αν η CIA παρακολουθούσε τον Οσβαλντ, αλλά απέτυχε να αποτρέψει τη δολοφονία.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και με όλες τις αποκαλύψεις, δεν υπάρχει καμία οριστική απόδειξη συνωμοσίας. Κανένα αναμφισβήτητο έγγραφο που να συνδέει τον Οσβαλντ με μιαν ευρύτερη συνωμοσία. Κανένα σκιώδες υπόμνημα που να επιβεβαιώνει «δουλειά» εκ των έσω. Αντ’ αυτού, τα αρχεία μάς αφήνουν με μιαν ανησυχητική εκκρεμότητα: πολύ μεγάλη αβεβαιότητα για να εμπιστευτούμε την επίσημη ιστορία, πολύ μικρή βεβαιότητα για να την ανατρέψουμε.
Γιατί η αλήθεια εξακολουθεί να μοιάζει απρόσιτη
Ο κύκλος της αποκάλυψης και της απογοήτευσης έχει επαναληφθεί με τέτοια συχνότητα, που υποψιάζεται κανείς ότι η αλήθεια, όποια κι αν είναι αυτή, είναι μονίμως απρόσιτη. Κάθε νέο έγγραφο που αποκαλύπτεται προκαλεί απλώς περαιτέρω εικασίες. Κάθε όνομα που αποσιωπάται πυροδοτεί μιαν άλλη θεωρία. Η συνωμοσία, σαν Λερναία Υδρα, δυναμώνει με κάθε αποτυχημένη προσπάθεια να σκοτωθεί.
Το ματωμένο πουκάμισο του JFK. (©Associated Press)
Υπάρχει, φυσικά, ένας λόγος για τον οποίον αυτή η ιστορία αρνείται να πεθάνει. Η δολοφονία Κένεντι είναι η πρώτη σύγχρονη θεωρία συνωμοσίας της Αμερικής, η στιγμή που η χώρα έχασε την πίστη της στην ιδέα ότι μοναχικοί εκτελεστές σκοτώνουν προέδρους. Είναι το πρότυπο πάνω στο οποίο χτίστηκε όλη η μετέπειτα πολιτική παράνοια: Watergate, 9/11 «truthers», QAnon. Μάλιστα, έρευνα της Gallup είχε δείξει ότι η πλειονότητα των Αμερικών ακόμα πιστεύει ότι ο Οσβαλντ δεν έδρασε μόνος.
Το να πιστεύει κανείς στο συμπέρασμα της Επιτροπής Γουόρεν –ότι ο Οσβαλντ έδρασε μόνος του– σημαίνει ότι πιστεύει στη μηχανική απλότητα της Ιστορίας. Το να υποπτεύεσαι μια βαθύτερη συνωμοσία σημαίνει να ασπάζεσαι την ιδέα ότι η εξουσία λειτουργεί στις σκιές, ότι οι κυβερνήσεις κρατούν μυστικά, ότι η αλήθεια είναι, εκ προμελέτης, άπιαστη. Το δίλημμα είτε είναι επίπλαστο είτε πρέπει να θεωρηθεί παντελώς αβάσιμο.
Ο Τζον και η Τζάκι Κένεντι. Φωτογραφία του 1962, κατά την επίσκεψή τους στο Μεξικό. (©AP Photo/Henry Burroughs)
Υπό αυτή την έννοια, η δολοφονία παραμένει ένας ζωντανός μύθος, μια ιστορία που λέμε στον εαυτό μας για το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Και όπως συμβαίνει με όλους τους μύθους, είναι ανθεκτικός σε οποιοδήποτε συμπέρασμα. Οι φάκελοι μπορεί να δημοσιοποιούνται και οι αποκρύψεις να αίρονται· ακόμα κι έτσι, όμως, τα φαντάσματα στο περιθώριο –οι ανώνυμες πηγές, τα έγγραφα που λείπουν, οι ψίθυροι για κάτι μεγαλύτερο που έπεται– θα παραμείνουν.
Η δολοφονία του Κένεντι δεν ήταν απλώς ένα έγκλημα. Ηταν η γένεση ενός μύθου, που ούτε 6 εκατομμύρια σελίδες είναι σε θέση να εξαντλήσουν. Και οι μύθοι, ως γνωστόν, δύσκολα διαλύονται με έγγραφα. Αντιθέτως, μάλλον αναδιατυπώνονται.
