Ευρυδίκη Μπερσή
Το Αφγανιστάν, γνωστό ως «νεκροταφείο αυτοκρατοριών», θα αποτελέσει άραγε και ταφόπλακα των αυτοκρατορικών φιλοδοξιών του Ταγίπ Ερντογάν στην Κεντρική Ασία; Στις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται στη χώρα με την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων και την προέλαση των Ταλιμπάν, η Τουρκία επιδιώκει να αποκτήσει ρόλο μεσολαβήτριας, εγχείρημα παρακινδυνευμένο, το οποίο όμως της αποδίδει πρόσκαιρα πολιτικά οφέλη.
Η κατάσταση στο Αφγανιστάν, ένα μήνα πριν από την ολοκλήρωση της αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων, μπορεί να περιγραφεί μόνο ως δραματική. Το πιο ενθαρρυντικό που έχουν να πουν οι Αμερικανοί επιτελείς είναι ότι η επικείμενη κατάληψη της χώρας από τους Ταλιμπάν «δεν είναι νομοτελειακή». Στην πράξη ίσως το ερώτημα είναι πόσος χρόνος θα χρειαστεί μέχρι οι Ταλιμπάν να επικρατήσουν πλήρως και ποια εξωτερική δύναμη μπορεί να τους επηρεάσει.
Οι Ταλιμπάν, φορείς αποκρουστικών μεσαιωνικών αντιλήψεων, είχαν εκδιωχθεί από την εξουσία το 2001 με την επέμβαση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους, ως τιμωρία για τη φιλοξενία που προσέφεραν στον Οσάμα μπιν Λάντεν και στην Αλ Κάιντα. Οι ΗΠΑ παρέμειναν στο Αφγανιστάν, στηρίζοντας την κυβέρνηση που εγκατέστησαν στην Καμπούλ και ελπίζοντας ότι μπορεί να υπάρξει σταθερότητα, την ώρα που το αντάρτικο εις βάρος τους επέμενε. «Διαπράξαμε ύβρη», δήλωσε ο επικεφαλής της ελεγκτικής υπηρεσίας του Πενταγώνου, Τζον Σόπκο. «Πιστέψαμε ότι μπορούμε να πάρουμε μια χώρα που ήταν σε απελπιστική κατάσταση το 2001 και να τη μετατρέψουμε σε μικρή Νορβηγία».
Μεγάλες φιλοδοξίες τρέφει τώρα και η Αγκυρα, επιδιώκοντας να διατηρήσει στη χώρα δύναμη 500 ανδρών, η οποία θα φυλάσσει το αεροδρόμιο της Καμπούλ και θα διασφαλίζει ότι, σε περίπτωση κινδύνου, οι ξένοι διπλωμάτες θα μπορούν να διαφύγουν από τη χώρα. Αλλά αν υπάρχει ένα πράγμα που οι Ταλιμπάν έχουν κάνει «σημαία» τους, πέρα από την ίδρυση χαλιφάτου, είναι η αποχώρηση όλων των ξένων στρατευμάτων από τη χώρα. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο στρατιώτες αλλά και μισθοφόρους, όχι μόνο Δυτικούς αλλά και Τούρκους.
Ο Ρασίντ Ντοστούμ
Οι Τούρκοι είναι σουνίτες μουσουλμάνοι, όπως και οι Ταλιμπάν, αλλά η ιδέα ότι αυτό θα τους καταστήσει περισσότερο ευπρόσδεκτους είναι υπεραπλουστευμένη. Ο άνθρωπος της Αγκυρας στο Αφγανιστάν ήταν ο Ουζμπέκος οπλαρχηγός –μετέπειτα στρατηγός, μετέπειτα στρατάρχης, μετέπειτα αντιπρόεδρος– Ρασίντ Ντοστούμ, ένας από τους βασικότερους αντιπάλους των Ταλιμπάν. Για την ακρίβεια, η λέξη «αντίπαλος» δεν περιγράφει το μίσος που τρέφουν οι Ταλιμπάν για τον Ντοστούμ, ο οποίος το 2001 ήταν ηγετικό στέλεχος της Βόρειας Συμμαχίας που προήλαυνε υποστηριζόμενη από την αεροπορία του ΝΑΤΟ. Ο Ντοστούμ είχε πείσει χιλιάδες Ταλιμπάν να παραδοθούν και εν συνεχεία τους είχε εξοντώσει με φρικτό τρόπο, μέσα σε κοντέινερ, σε ένα από τα πιο βάρβαρα επεισόδια μιας εικοσαετίας που βρίθει από μελανές σελίδες. Το προπύργιο του Ντοστούμ, η πόλη Σεμπεργκάν στα σύνορα με το Τουρκμενιστάν, καταλήφθηκε πρόσφατα από τους Ταλιμπάν, ενώ ο ίδιος τους τελευταίους μήνες ζει στην Τουρκία.
Ενδεχομένως, στις συνομιλίες τους με Αμερικανούς αξιωματούχους, οι Τούρκοι διαφημίζουν τον έλεγχο που ασκούν στον Ντοστούμ ως «χαρτί» για την πιθανή μελλοντική άσκηση επιρροής (βλ. νέο αντάρτικο) στις περιοχές του Αφγανιστάν στις οποίες ζουν συγγενή τουρκικά φύλα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ερντογάν κάλεσε τους Ταλιμπάν «να φύγουν από τα εδάφη των αδελφών τους», δηλαδή από τις περιοχές του Αφγανιστάν που κατοικούνται από Ουζμπέκους, Τατζίκους και Τουρκμένους. Παράλληλα, οι Τούρκοι προσπαθούν να προβληθούν ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στην κυβέρνηση της Καμπούλ και στους Ταλιμπάν, αν και η άρνηση των Ταλιμπάν να λάβουν μέρος στις ειρηνευτικές συνομιλίες που επιχείρησε να οργανώσει η Τουρκία στην Κωνσταντινούπολη δείχνει τα όρια αυτής της ιδέας. Πάντως, οι ΗΠΑ φαίνεται να ενδιαφέρονται τουλάχιστον για τη διατήρηση της τουρκικής δύναμης στο αεροδρόμιο και Τούρκοι παρατηρητές θεωρούν ότι αυτό εξηγεί τους ηπιότερους τόνους της αμερικανικής κυβέρνησης απέναντι στην Αγκυρα τις τελευταίες εβδομάδες.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν γνωρίζει τις συνέπειες που θα έχει η αμερικανική αποχώρηση και η πιθανή κατάρρευση της κυβέρνησης της Καμπούλ για τα τμήματα εκείνα της αφγανικής κοινωνίας, κυρίως τα κορίτσια και τις γυναίκες των πόλεων, που βελτίωσαν κάπως τη θέση τους την τελευταία εικοσαετία, βγαίνοντας από το σπίτι όπου τις είχαν κλεισμένες οι Ταλιμπάν. Ομως θεωρεί ότι το Αφγανιστάν είναι μια «μαύρη τρύπα» που καταβροχθίζει χρήματα και ζωές, χωρίς ορατή διέξοδο. Ακόμη και τώρα, που ο αφγανικός στρατός κινδυνεύει θανάσιμα, τα χρήματα και τα καύσιμα που προορίζονται για τον στρατό «χάνονται» πολύ συχνά στη διαδρομή.
Τους τελευταίους μήνες, η επιχειρησιακή ετοιμότητα της αφγανικής αεροπορίας έχει πέσει κατακόρυφα, καθώς αποχωρούν οι μονάδες που συντηρούσαν τα ελικόπτερα και τα αεροσκάφη. Η μάχη οπισθοφυλακής που δίδεται τώρα στην Ουάσιγκτον αφορά το να διατηρήσουν οι ΗΠΑ επαρκείς δυνάμεις μισθοφόρων ώστε να μην καταρρεύσει αμέσως η αφγανική αεροπορία. Την ίδια στιγμή, οι Ταλιμπάν δολοφονούν στοχευμένα πιλότους. Και μέσα στο στόμα του λύκου, η Τουρκία κάνει παιχνίδι.
Aνησυχία
Πέρα από την καθαρά ανθρωπιστική διάσταση του ζητήματος, κάθε χώρα ανησυχεί για τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν από διαφορετική σκοπιά. Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης φοβούνται ότι, αν καταρρεύσει η κυβέρνηση της Καμπούλ, μέσα σε λίγους μήνες εκατοντάδες χιλιάδες Αφγανοί πρόσφυγες θα ζητούν ασφαλές καταφύγιο στην Ευρώπη. Η Ρωσία ανησυχεί ότι η πιθανή επικράτηση των Ταλιμπάν, τους οποίους συνεχίζει να κατατάσσει στις τρομοκρατικές οργανώσεις, μπορεί να ενισχύσει τους τζιχαντιστές στις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Αντίστοιχα η Κίνα δεν θέλει να ενισχυθούν οι φονταμενταλιστές Ουιγούροι και η Ινδία φοβάται για τις επιπτώσεις στο Κασμίρ. Με την εξαίρεση κύκλων των πακιστανικών υπηρεσιών ασφαλείας, καμία χώρα, μικρή ή μεγάλη, δεν καλωσορίζει τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Κάποιες όμως σπεύδουν να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους, όπως έκανε η Κίνα υποδεχόμενη με όλες τις τιμές το ηγετικό στέλεχος των Ταλιμπάν, μουλά Αμπντούλ Γκανί Μπαραντάρ, ο οποίος φωτογραφήθηκε με τον Κινέζο υπουργό Εξωτερικών Γουάνγκ Γι. Νωρίτερα, ο Κινέζος πρόεδρος Σι είχε τηλεφωνήσει στον Αφγανό πρόεδρο Ασράφ Γκανί, τηρώντας τις ισορροπίες. Διαπραγματευόμενοι με τις ΗΠΑ στην Ντόχα, με τη μεσολάβηση του Κατάρ, οι Ταλιμπάν έδειξαν ότι διαθέτουν ένα ελάχιστο απόθεμα πραγματισμού. Υπάρχει άραγε κάποια εξωτερική δύναμη που θα μπορούσε να τους πείσει να μην ανοίξουν έναν νέο κύκλο αίματος, αλλά να διαπραγματευτούν μια λύση με την κυβέρνηση της Καμπούλ;
Ή θα μεθύσουν (τρόπος του λέγειν, το οινόπνευμα απαγορεύεται) από την επικράτησή τους στα πεδία των μαχών –από το γεγονός ότι οι Αμερικανοί έφυγαν κυριολεκτικά νύχτα από τη βάση Μπαγκράμ– και από τη μανία εκδίκησης θα μετατρέψουν το Αφγανιστάν σε κόλαση επί της Γης;
