Kathimerini.gr
Πέτρος Παπακωνσταντίνου
«Η απόλυτη προτεραιότητά μου θα είναι η ενίσχυση της Ευρώπης το συντομότερο δυνατό ώστε να κατακτήσουμε σταδιακά την ανεξαρτησία μας έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών. Ποτέ δεν πίστευα ότι θα υποχρεωνόμουν να πω κάτι τέτοιο σε μια τηλεοπτική εκπομπή». Αυτό δήλωσε την περασμένη Κυριακή, λίγη ώρα μετά την αποσαφήνιση των εκλογικών αποτελεσμάτων στη Γερμανία, ο νικητής της αναμέτρησης Φρίντριχ Μερτς. Οταν ένας συντηρητικός πολιτικός, ηγέτης ενός κόμματος που έχει τον ατλαντισμό στο πολιτικό του DNA, καλεί σε χειραφέτηση από τις ΗΠΑ, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς το μέγεθος των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι στο ξεκίνημα της δεύτερης προεδρίας Τραμπ.
Μια Ευρώπη των εθνικιστών και της MEGA, κατά το πρότυπο της τραμπικής MAGA, θα ήταν η απόλυτη εγγύηση για τη ματαίωση κάθε ιδέας πολιτικής ενοποίησης
Παρόμοια ατμόσφαιρα επικρατεί στη Βρετανία, μια χώρα όπου οι ελίτ μοιράζονταν διαχρονικά την πεποίθηση ότι όλα τα προβλήματα έρχονται από τη Μάγχη και όλες οι λύσεις από τον Ατλαντικό. «Οι φιλοδοξίες της διοίκησης Τραμπ για την Ευρώπη σημαίνουν ότι αυτή τη στιγμή η Αμερική αντιπροσωπεύει έναν αντίπαλο», υποστήριζε πρόσφατα ο αρθρογράφος των Financial Times Γκίντεον Ράχμαν. Είχαν προηγηθεί οι απειλές του Τραμπ για προσάρτηση της Γροιλανδίας και για εμπορικό πόλεμο, όπως και η έναρξη διμερούς διαπραγμάτευσης με τη Ρωσία ερήμην της Ουκρανίας και της Ευρώπης. Αλλά τα χειρότερα έπονταν. Τη Δευτέρα συνέβη αυτό που μέχρι τότε θα θεωρούνταν αποκύημα καλπάζουσας φαντασίας, να ψηφίζουν δηλαδή οι ΗΠΑ στον ΟΗΕ μαζί με τη Ρωσία και εναντίον της Ουκρανίας και της Ευρώπης.
Ακολούθησε την Παρασκευή η πρωτοφανής, οξύτατη σύγκρουση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο, που τίναξε στον αέρα τη δρομολογημένη συμφωνία για τα ουκρανικά ορυκτά και την ίδια την αμερικανική μεσολάβηση, με τον Αμερικανό πρόεδρο να ταπεινώνει δημόσια τον Ουκρανό ομόλογό του ως «αγνώμονα» και να τον αναγκάζει να φύγει άρον άρον από την Ουάσιγκτον με την προειδοποίηση ότι αν δεν συνθηκολογήσει με τον Πούτιν θα πρέπει να πολεμήσει μόνος του, χωρίς τη βοήθεια των ΗΠΑ. Στο ενδιάμεσο, ο 47ος πρόεδρος είπε ότι «η Ευρωπαϊκή Ενωση δημιουργήθηκε για να καταστρέψει την Αμερική και έχει κάνει καλή δουλειά πάνω σ’ αυτό».
Τα προηγούμενα
Δεν είναι η πρώτη φορά στα μεταπολεμικά χρόνια που οι ΗΠΑ τοποθετούνται σε αντίθετα στρατόπεδα από μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις για κρίσιμα θέματα. Παρ’ όλα αυτά, το ρήγμα του Ατλαντικού φαίνεται να έχει διαφορετική ποιότητα και μεγαλύτερο βάθος από όλα τα ιστορικά προηγούμενα. Η προσέγγιση του Τραμπ με τη Ρωσία, ενώ διαρκεί ο πρώτος μεγάλος πόλεμος στην Ευρώπη μετά το 1945, θέτει επί τάπητος την αξία χρήσης και τη βιωσιμότητα του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, αυτή τη φορά η αντιπαλότητα δεν αφορά μόνο οικονομικά ή έστω και γεωπολιτικά ζητήματα, αλλά έχει αποκτήσει και εκρηκτικό ιδεολογικό φορτίο.
Η κύρια απειλή σήμερα δεν είναι η Ρωσία ούτε η Κίνα, αλλά ο «εσωτερικός εχθρός», διακήρυξε στο Μόναχο ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς, κατηγορώντας τις κεντροδεξιές ή κεντροαριστερές κυβερνήσεις της ηπείρου ότι περιορίζουν με αυταρχικά μέτρα την Ακροδεξιά. Η συνάντησή του με την επικεφαλής της Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) Αλις Βάιντελ δύο ημέρες πριν από τις γερμανικές εκλογές επισημοποίησε την επιλογή του Τραμπ να ακολουθήσει στρατηγική «αλλαγής καθεστώτος», όχι στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας, αλλά στην Ε.Ε. Μια Ευρώπη των εθνικιστών και της MEGA (όπως λέει το σύνθημα της Βάιντελ και του Ορμπαν Make Europe Great Again) κατά το πρότυπο της τραμπικής MAGA θα ήταν η απόλυτη εγγύηση για τη ματαίωση κάθε ιδέας πολιτικής ενοποίησης.
Πολλά θα εξαρτηθούν από το πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα ύστερα από τη δραματική ρήξη της Παρασκευής μεταξύ Τραμπ και Ζελένσκι. Το άμεσο ερώτημα είναι αν ο Ζελένσκι επιβιώσει πολιτικά αυτής της εξέλιξης ή αναγκαστεί να παραιτηθεί, αφήνοντας σε άλλον το πικρό ποτήρι της διαπραγμάτευσης για εκεχειρία. Το επόμενο ερώτημα είναι πώς θα αντιδράσουν οι Ευρωπαίοι και αν η προοπτική της διαπραγμάτευσης με τη Ρωσία, ενδεχομένως με την εμπλοκή και άλλων μεσολαβητών, μπορεί ακόμη να διασωθεί.
Με το βλέμμα στην Κίνα
Για την ώρα, τίποτα δεν δείχνει ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα δεχθεί να επιστρέψει σημαντικό τμήμα των εδαφών που έχει καταλάβει ο στρατός του, όπως εμφανίστηκε να ελπίζει την Τετάρτη ο Τραμπ. Επιπλέον, υπάρχει ο ελέφαντας στο δωμάτιο που ακούει στο όνομα Κίνα. Ο Τραμπ φαίνεται να ακολουθεί τη στρατηγική που εφάρμοσαν οι Κίσινγκερ και Νίξον το 1971- ’72, αλλά από την ανάποδη: τότε η Αμερική έριξε γέφυρες προς την Κίνα ιεραρχώντας ως σοβαρότερη απειλή τη Σοβιετική Ενωση, σήμερα προσπαθεί να βρει ένα modus vivendi με τη Ρωσία (ίσως αύριο, με τη βοήθεια της Μόσχας, και με το Ιράν) για να απομονώσει τον ισχυρότερο διεθνή ανταγωνιστή των ΗΠΑ. Ωστόσο η συμμαχία με την Κίνα, η ενίσχυση των BRICS και η εναντίωση στον «δυτικό ηγεμονισμό» αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους της εξωτερικής πολιτικής, αλλά και της εσωτερικής νομιμοποίησης του συστήματος Πούτιν, έτσι που ενδεχόμενη υπέρβασή τους να φαίνεται εξαιρετικά δύσκολη.
Σε κάθε περίπτωση, η πολιτική Τραμπ φέρνει τους Ευρωπαίους ενώπιον στρατηγικής σημασίας αποφάσεων. Ηδη ο Φρίντριχ Μερτς δεσμεύτηκε να καταργήσει το «φρένο χρέους» της Γερμανίας ώστε να ενισχύσει το στρατό της, ο Κιρ Στάρμερ ανήγγειλε μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών και ο Εμανουέλ Μακρόν είναι έτοιμος να στείλει μαχητικά αεροπλάνα με πυρηνικά όπλα στη Γερμανία. Ωστόσο η ενίσχυση του μιλιταρισμού θα έχει σοβαρές επιπτώσεις: ήδη η Βρετανία ανακοίνωσε περικοπή της διεθνούς αναπτυξιακής βοήθειας, κάτι που θα σημάνει ότι περισσότερα παιδιά κατώτερων θεών θα διασχίζουν τη Μάγχη, ενώ σειρά θα έχουν, πιθανότατα, οι συντάξεις και άλλες κοινωνικές παροχές στην (από πολλές απόψεις) γηραιά ήπειρο. Οσο για την ένταξη της Ουκρανίας στην Ε.Ε. που πιθανότατα θα δρομολογηθεί έπειτα από ενδεχόμενη κατάπαυση του πυρός, θα σημάνει τη χαριστική βολή στην Κοινή Αγροτική Πολιτική και τα διαρθρωτικά ταμεία με τη σημερινή τους μορφή. Αλλά στη γεωπολιτική του χάους όπου έχουμε εισέλθει, απλές λύσεις δεν υπάρχουν για κανέναν.
Ρήξη μπροστά στις κάμερες
Πρωτοφανής στα διεθνή διπλωματικά χρονικά ήταν η ανοιχτή σύγκρουση του Ντόναλντ Τραμπ με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι μπροστά στις κάμερες το μεσημέρι της Παρασκευής στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου. Ερεθισμένος από την επιμονή του Ουκρανού προέδρου να μη δεχθεί κατάπαυση του πυρός χωρίς επαρκείς εγγυήσεις ασφαλείας, ο οικοδεσπότης του (και ο αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς, ο οποίος έριξε πρώτος λάδι στη φωτιά) τον αποκάλεσε «αγνώμονα» και «αγενή», εκτίμησε ότι, σε αντίθεση με τον Πούτιν, «δεν είναι έτοιμος για ειρήνη» και του είπε με όρους τελεσίγραφου: «Είτε έρχεσαι σε συμφωνία» (για εκεχειρία) «είτε εμείς φεύγουμε και εσύ πολεμάς μέχρι τέλους μόνος σου».
Ακολούθησε η ακύρωση της κοινής συνέντευξης Τύπου, όπου οι δύο ηγέτες υποτίθεται ότι θα υπέγραφαν τη συμφωνία για συνεκμετάλλευση των ουκρανικών ορυκτών (την οποία ο ίδιος ο Ζελένσκι είχε προτείνει στους Δυτικούς τον Σεπτέμβριο με το περίφημο «σχέδιο νίκης» του) και η εσπευσμένη αναχώρηση του Ουκρανού ηγέτη. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του θα πρέπει να παλέψει για την πολιτική του επιβίωση, καθώς αρκετοί θα του χρεώσουν ότι έπεσε στην ενέδρα που του είχαν στήσει οι Τραμπ και Βανς και συμπεριφέρθηκε σαν ταύρος εν υαλοπωλείω, σε μια πολύ δύσκολη για τη χώρα του στιγμή – ιδίως όταν, φανερά οργισμένος, προειδοποιούσε τους Αμερικανούς οικοδεσπότες του ότι θα υποστούν και αυτοί τις συνέπειες από την ενδυνάμωση της Ρωσίας.
Πρώτος απ’ όλους τους Ευρωπαίους ηγέτες, ο Εμανουέλ Μακρόν στάθηκε αλληλέγγυος με τον Ζελένσκι μετά την επεισοδιακή ρήξη με τον Τραμπ. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ οι Δημοκρατικοί κατηγόρησαν τον Ρεπουμπλικανό πρόεδρο ότι λειτουργεί ανοιχτά ως προπαγανδιστής του Πούτιν. Από την πλευρά τους, αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου ανέφεραν ότι θα τεθεί υπό επανεξέταση η αμερικανική βοήθεια στην Ουκρανία.
Οι τριγμοίτης Δύσης
1956
Στην κρίση του Σουέζ η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ αντιτάχθηκε αποφασιστικά στη στρατιωτική επέμβαση Γάλλων, Βρετανών και Ισραηλινών, σε μια ντε φάκτο συμμαχία με την ΕΣΣΔ.
1964
Oχι μόνον η Γαλλία του Ντε Γκωλ, αλλά και η Βρετανία του Εργατικού Ουίλσον, ακόμη και του Συντηρητικού Χιθ, άφησαν μόνη της την Αμερική στον πόλεμο του Βιετνάμ.
1971
O Νίξον έβγαλε μονομερώς την Αμερική από το σύστημα σταθερών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς, εξαπολύοντας νομισματικό πόλεμο κατά των συμμάχων του.
2003
Γαλλία, Γερμανία βρέθηκαν στο ίδιο μπλοκ με τη Ρωσία εναντίον του αμερικανικού πολέμου στο Ιράκ.
2012
O Μπαράκ Ομπάμα ήταν ο πρώτος πρόεδρος που λάνσαρε το «pivot to Asia», δηλαδή τη μετατόπιση του αμερικανικού ενδιαφέροντος από την Ευρώπη στη γειτονιά της Κίνας.
