Του Αποστόλη Ζουπανιώτη
Με πυρ ομαδόν απάντησαν κυβέρνηση και κόμματα στη δήλωση των Βρετανού υφυπουργού Εξωτερικών για Ευρωπαϊκές Υποθέσεις, Σερ Αλαν Ντάνκαν, όταν ρωτήθηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων για τις τουρκικές γεωτρήσεις με το σκάφος «Φατίχ» 34 ναυτικά μίλια από τον Ακάμα. Για να θυμίσουμε τη δήλωση, ο Βρετανός αξιωματούχος είπε πως «Η θέση του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ότι, σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, διερευνητικές γεωτρήσεις δεν θα πρέπει να προχωρούν σε οποιαδήποτε περιοχή στην οποία η κυριαρχία είναι υπό αμφισβήτηση». Αργότερα, το Φόρειν Όφις προέβη σε συμπληρωματική δήλωση, στην οποία αφού επαναλήφθηκε η δήλωση Ντάνκαν, προσετέθη αναφορά ότι «αναγνωρίζουμε το κυριαρχικό δικαίωμα της Δημοκρατίας της Κύπρου να αξιοποιήσει το πετρέλαιο και το αέριο στη διεθνώς συμφωνημένη Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της. Πιστεύουμε ότι το πετρέλαιο και το αέριο της Κύπρου θα πρέπει να αναπτυχθεί προς όφελος όλων των Κυπρίων, όπως έχει ξαναπεί το Foreign Office». Ωστόσο, αν και ελλιπής και ηπιότερη σε σύγκριση με τις αντιδράσεις της Ε.Ε. και των ΗΠΑ, η δήλωση Ντάνκαν κάθε άλλο παρά παραβιάζει το Δίκαιο της Θάλασσας (όπως αναφέρει η ανακοίνωση του ΔΗΣΥ). Το αντίθετο, η αναφορά του σε μη διεξαγωγή γεωτρήσεων σε αμφισβητούμενη περιοχή είναι απολύτως συμβατή με τις πρόνοιες των άρθρων 74 και 83 της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας (όπως θα εξηγήσουμε στην ανάλυσή μας) κι αυτό ακριβώς το σημείο έπρεπε να αξιοποιήσει η Λευκωσία, ιδίως όταν υπάρχει η πρόσκληση του ΥΠΕΞ, Νίκου Χριστοδουλίδη προς την Τουρκία, από τον περασμένο Οκτώβριο, να καθίσουν οι δύο χώρες και να οριοθετήσουν τις ΑΟΖ τους.
Το αν η αντίδραση του προέδρου οφείλεται σε προηγούμενα με τον Άλαν Ντάνκαν από το Κραν Μοντάνα («υπήρξε και παραμένει απαράδεκτος ο κ. Άλαν Ντάνκαν», είπε ο πρόεδρος Αναστασιάδης), ή έχει να κάνει με τις έντονες προεκλογικές αντιπαραθέσεις των ευρωεκλογών, είναι δύσκολο να λεχθεί με βεβαιότητα. Αρμόδια πηγή στη Λευκωσία είπε στην «Κ» πως «θα ανέμενε να πει επίσης η Βρετανία ότι η Κυπριακή Δημοκρατία κάλεσε την Τουρκία για καθορισμό ΑΟΖ και ότι η γεώτρηση γίνεται 34 ναυτικά μίλια από τις ακτές της Κύπρου, σε απόσταση 80 ναυτικών μιλίων από την Τουρκία και περισσότερων από 30 ναυτικά μίλια μέσα από τη μέση γραμμή μεταξύ των δύο χωρών. Κι ότι η Κύπρος έχει ζητήσει από την Τουρκία να καθορίσουν μεταξύ τους ΑΟΖ». Με καθυστέρηση ολίγων ημερών από κάποιους στην Κύπρο ασκήθηκε κριτική και για το σημείο της δήλωση της εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Μόργκαν Ορτέιγκους (στις 5 Μαΐου), η οποία είπε «οι Ηνωμένες Πολιτείες ανησυχούν βαθιά για τις εξαγγελθείσες προθέσεις της Τουρκίας να ξεκινήσουν τις υπεράκτιες γεωτρήσεις σε μια περιοχή την οποία ανακήρυξε (claimed) η Κυπριακή Δημοκρατία ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της». Ωστόσο, κι αν ακόμη μεταφραστεί ως «διεκδικώ» το ρήμα claim, πάλι είναι σωστό, σε σχέση με τη συγκεκριμένη περιοχή, αφού Κύπρος και Τουρκία δεν έχουν συμφωνήσει τις ΑΟΖ τους και η Τουρκία διεκδικεί (αυθαίρετα, αλλά τις διεκδικεί) κάποιες περιοχές και η διαφορά θα πρέπει να ξεκαθαριστεί. Η Κύπρος λέει βάσει του διεθνούς δικαίου, ενώ η Τουρκία θέλει με τη διπλωματία των κανονιοφόρων.
Το Δίκαιο της Θάλασσας σε περίπτωση αμφισβητήσεων
Από το 2011 που ανακαλύφθηκε το «Αφροδίτη» και ξεκίνησαν οι τουρκικές αμφισβητήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, είναι διαπιστωμένο ότι ακούγονται από μέσα ενημέρωσης, αλλά ακόμη και πολιτικά κόμματα, λανθασμένες διατυπώσεις για θέματα του Δικαίου της Θάλασσας. Ένα από συχνότερα σφάλματα, η αναφορά σε «τουρκικές παραβιάσεις με πολεμικά σκάφη εντός της Κυπριακής ΑΟΖ». Κάτι τέτοιο θα συνέβαινε μόνο στην περίπτωση των χωρικών υδάτων. Σε σχέση με τα 13 τεμάχια που έχει προκηρύξει η Κυπριακή Δημοκρατία νότια και νοτιοδυτικά της ΑΟΖ της, η Τουρκία αμφισβητεί –με βάση της γνωστής θεωρίας της ότι τα νησιά σε κλειστές θάλασσες έχουν μόνο χωρικά ύδατα– μόνο τμήματα των τεμαχίων 4, 5, 6 και 7. Μάλιστα στο 6 και 7, οι έρευνες της ΕΝΙ – TOTAL γίνονται σε μη αμφισβητούμενες περιοχές.
Σε σχέση με τα υπόλοιπα τεμάχια, η Τουρκία δεν έχει εγείρει θέμα, καθώς δεν έχει πρόσοψη το ψευδοκράτος σ’ αυτά (με εξαίρεση το μπλόκο στην ΕΝΙ στο τεμάχιο 3 κι αυτό ίσως για διαφορετικούς λόγους). Μάλιστα, στο τεμάχιο 10 της ΕΧΧΟΝMOBIL υπήρξε απόλυτη σιγή από την Τουρκία, που δεν οφείλεται μόνο στην παρουσία αμερικανικής εταιρείας. Σε σχέση με το δυτικό και βόρειο μέρος της κυπριακής ΑΟΖ, εντελώς αυθαίρετα η Τουρκία έχει καθορίσει ως όριο τον παράλληλο 32, 16’ 18’’ στα βορειοδυτικά της Κύπρου (βόρεια του Ακάμα) και ισχυρίζεται ότι όλες οι περιοχές προς δυσμάς και νότο είναι τουρκική υφαλοκρηπίδα. Έτσι, θέτει υπό αμφισβήτηση περιοχές της Κυπριακής ΑΟΖ (όπως αυτή που βρίσκεται ο «Πορθητής»). Τι προνοεί όμως το Δίκαιο της Θάλασσας σε περιπτώσεις αμφισβητήσεων; Σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν διεκδικήσεις πέραν της μιας χώρας, όπως στην περίπτωση Κύπρου – Τουρκίας, ισχύουν 2 πανομοιότυπα άρθρα της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Το 74 για την ΑΟΖ και το 83 για την υφαλοκρηπίδα. Η διατύπωση αναφέρει πως όπου υπάρχει σε ισχύ συμφωνία μεταξύ δύο ενδιαφερομένων κρατών, τα ερωτήματα που σχετίζονται με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (και ΑΟΖ) θα πρέπει να προσδιορίζονται σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, όπως στο άρθρο 38 του καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου, για να επιτύχουν μία ακριβοδίκαιη λύση».
Στο βαθμό που δεν υπάρχει συμφωνία, τα άρθρα 74 και 83 ζητούν να χρησιμοποιηθεί η διαδικασία επίλυσης διαφορών μέσω τρίτων, όπως προνοεί το Κεφάλαιο 15 (Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, Δικαστήριο Δικαίου Θάλασσας, ή επιδιαιτησία). Κι ενόσω παραμένει ανεπίλυτη η διαφορά, η παράγραφος 3 των άρθρων 74 και 83 καλεί τα ενδιαφερόμενα κράτη, με πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας, «να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για τη σύναψη προσωρινών ρυθμίσεων πρακτικού χαρακτήρα και, κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, να μη θέσουν σε κίνδυνο ή να παρεμποδίσουν την επίτευξη της τελικής συμφωνίας. Οι ρυθμίσεις αυτές δεν θίγουν την τελική οριοθέτηση». Άρα, από τη στιγμή που η Τουρκία (έστω και αβάσιμα) αμφισβητεί, βάση του Διεθνούς Δικαίου, θα πρέπει αφενός να μην προβαίνει σε γεωτρήσεις (αυτό δηλαδή που είπαν ο Σερ Αλαν Ντάνκαν και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ) κι αφετέρου να αναζητήσει λύση με την Κυπριακή Δημοκρατία.
Γιατί η Τουρκία έχει άδικο βάση του Διεθνούς Δικαίου
Ο επικεφαλής της Κυπριακής Αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας, πρέσβης Ανδρέας Ιακωβίδης (σήμερα επί τιμή), μας είπε ότι για τα δύο αυτά άρθρα έγινε μεγάλη συζήτηση στη διάρκεια της διαδικασίας έγκρισης της Συνθήκης. Η μία πλευρά –στην οποία βρισκόταν η Κύπρος και η Ελλάδα– ζητούσε η μέση γραμμή να καθοριστεί ως το όριο, ενώ η άλλη πλευρά (με την οποία συντάχθηκε και η Τουρκία) ζητούσε ακριβοδίκαιες αρχές (equitable principles), μία διατύπωση που κατ’ ουσία είναι αυθαίρετη και υποκειμενική.
«Για να αποφευχθεί το αδιέξοδο, ο Σιγκαπουριανός πρόεδρος της διάσκεψης βρήκε μία φόρμουλα, η οποία συμπεριλήφθηκε στα άρθρα 74 και 83 της Συνθήκης.
Ο πρέσβης Ανδρέας Ιακωβίδης σημείωσε, ωστόσο, πως όπου προέκυψαν υποθέσεις διαφορών μεταξύ χωρών στην οριοθέτηση ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδας, τα διάφορα δικαστήρια που επελήφθησαν αυτών ξεκινούν με αφετηρία τη μέση γραμμή και αναλόγως των περιστάσεων και των επιχειρημάτων της κάθε πλευράς, η μέση γραμμή μπορεί να τροποποιηθεί. «Κατά συνέπεια υπάρχει κάθε λογική να ισχύσει η μέση γραμμή και για την οριοθέτηση της ΑΟΖ της Κύπρου με την Τουρκία», είπε ο κ. Ιακωβίδης. Η Τουρκία ενίσταται σταθερά εδώ και δεκαετίες, στο να έχουν τα νησιά υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Ο πρέσβης Ανδρέας Ιακωβίδης αναφέρει ότι η Τουρκία επιχείρησε να το περάσει στη Διάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας, «αλλά το πολεμήσαμε και το κερδίσαμε. Έτσι, άρθρο 121 παρ. 2 δίδει ρητά και απερίφραστα στα νησιά γενικά (εκτός των βραχονησίδων) να έχουν ζώνες θαλάσσιας δικαιοδοσίας. Δηλαδή, χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, με τον ίδιο τρόπο που έχουν άλλες περιοχές». Μετά η Τουρκία δοκίμασε να πείσει να ισχύει το άρθρο 121 μόνο σε ωκεανούς και ανοιχτές θάλασσες, που δεν επηρεάζουν άλλες χώρες, ενώ για τις κλειστές θάλασσες που αφορούν τα άρθρα 122 και 123 της Συνθήκης, να ισχύουν ειδικοί κανόνες ως προς τον καθορισμό και τις ειδικές συνθήκες. «Και αυτό το πολεμήσαμε και οι Τούρκοι απέτυχαν. Στα δύο αυτά άρθρα υπάρχει πρόνοια για συνεργασία για θέματα περιβάλλοντος, αλιείας κ.ά. των κρατών σε ημίκλειστες και κλειστές θάλασσες, όπως η Μεσόγειος, η Βαλτική και η Καραϊβική. Όμως τίποτε που να διαφοροποιεί την κατάσταση που εκτίθεται στο άρθρο 121 παρ. 2». Την ίδια στιγμή, ούτε οι Τουρκοκύπριοι νομιμοποιούνται να διαπραγματεύονται ή να συμμετέχουν σε διαπραγμάτευση με ξένες εταιρείες, όσον αφορά την παροχή δικαιωμάτων εκμεταλλεύσεων της ΑΟΖ.
«Πώς γίνεται μία οντότητα που βάσει των ψηφισμάτων 541 και 550 του Συμβουλίου Ασφαλείας είναι νομικώς άκυρη και καλούνται όλα τα κράτη να μην παρέχουν βοήθεια σ’ αυτό το μόρφωμα, μπορεί να συνάψει οποιαδήποτε συμφωνία; Το ίδιο ισχύει και για τη ‘συμφωνία’ που ‘σύνηψε’ με την Τουρκία το 2011 για την υφαλοκρηπίδα του βορείου τμήματος», είπε ο κ. Ιακωβίδης. Η οποία, πέραν του ότι είναι νομικά παράνομη, είναι και ετεροβαρής υπέρ της Τουρκίας.
