Kathimerini.gr
ΤΗΣ ΜΑΡΩΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥΣ
«Ευχαριστώ. Ευχαριστώ όλους. Ευχαριστώ την Ελλάδα». Ετσι, με μεγάλη συγκίνηση, απευθύνθηκε στο κοινό που γέμισε την αίθουσα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας ο Στέφανος Γκ. Μίλερ, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, τη βραδιά που παρουσιάστηκε το δίτομο έργο του «Η Νεμέα και εγώ» (εκδ. Καπόν).
Ηταν 27 Φεβρουαρίου 2020, κι ενώ εκείνο το βράδυ δώσαμε ραντεβού στη Νεμέα, η πανδημία που ενέσκηψε στη ζωή μας, ανέβαλλε διαρκώς την επίσκεψη, μια μοναδική ευκαιρία να μας ξεναγήσει ο ίδιος στον χώρο που, όπως λένε όσοι τον γνώρισαν, αγαπούσε με άσβεστο πάθος. Χθες, μετά την ανακοίνωση του θανάτου του, όλοι εκείνοι που τον συναναστράφηκαν στα πολλά χρόνια του στην Ελλάδα, που εμπνεύστηκαν από την αφοσίωσή του στην ανάδειξη των αρχαιοτήτων της Νεμέας –ανάμεσά τους και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης– τον αποχαιρέτισαν σαν δικό τους άνθρωπο. Η εκδημία του Στέφανου Μίλερ –έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 79 ετών–, ενός από τους διαπρεπέστερους ξένους αρχαιολόγους, ο οποίος αφιέρωσε 40 χρόνια της καριέρας του στην Ελλάδα, σημαίνει για τη χώρα την απώλεια ενός σπάνιου και πολύτιμου φίλου.
Ο Στέφανος Μίλερ στις εκδηλώσεις της 6ης Σύγχρονης Νεμεάδας, τo 2016.
«Πριν από 70 χρόνια, ρώτησα τον πατέρα μου τι θα γίνω όταν μεγαλώσω. Ενας χτίστης, ένας εργολάβος, όπως εσύ; Εκείνος μου απάντησε, δεν ξέρω τι θα γίνεις. Αλλά ξέρω ότι ο Θεός σού έδωσε ζωή για κάποιο λόγο. Αν μπορείς να βρεις αυτόν τον λόγο και να ζήσεις και να προσφέρεις στην κοινωνία, τότε θα περάσεις μια ευτυχισμένη ζωή», είχε πει στην ομιλία εκείνης της παρουσίασης ο Στίβεν Μίλερ, ο οποίος ονομάστηκε Στέφανος πολύ πριν από το 2005, οπότε η πολιτεία τού απέδωσε τιμητικά την ελληνική υπηκοότητα. Γιος μεθοδιστή, γεννήθηκε στο Γκόσεν της Ιντιάνα. Ολοκλήρωσε το πρώτο του πτυχίο στα αρχαία ελληνικά και έκανε το διδακτορικό του στην Κλασική Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Επειτα από ανασκαφές σε διάφορες τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένης της Ολυμπίας και, επί τέσσερα χρόνια, της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα, ξεκίνησε τις δικές του ανασκαφές στη Νεμέα το 1973.
«Το 1972 μάθαμε ότι ο νεαρός καθηγητής από το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ Στίβεν Μίλερ θα έκανε ξανά ανασκαφές στο ιερό της Νεμέας από το επόμενο έτος, υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών», θυμάται ο αρχαιολόγος Χαράλαμπος Κριτζάς, επίτιμος διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου, τότε νεαρός επιμελητής της Δ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Ναυπλίου. Η αφήγησή του μάς μεταφέρει στην αρχή της γνωριμίας των δύο ανδρών, που εξελίχθηκε σε θερμή φιλία σχεδόν 50 χρόνων. «Το ενδιαφέρον της Αμερικανικής Σχολής για τη Νεμέα ήταν αρκετά παλιό. Φανταστήκαμε λοιπόν ότι και ο νέος ανασκαφέας θα έκανε μερικές τομές για 1-2 χρόνια και θα έφευγε. Ομως γρήγορα αντιληφθήκαμε ότι οι προθέσεις του ήταν πολύ σοβαρές και τα σχέδιά του μακροπρόθεσμα. Ονειρεύτηκε ένα μοναδικό στον κόσμο αρχαιολογικό – αθλητικό πάρκο με επίκεντρο το ιερό και βάλθηκε να το πραγματώσει. Πριν αρχίσει τις ανασκαφές φρόντισε να δημιουργήσει τις κατάλληλες υποδομές. Απαλλοτρίωσε για λογαριασμό του ελληνικού Δημοσίου όλη την καλλιεργούμενη έκταση που καταλάμβανε το ιερό του Διός, καθώς και μια ζώνη γύρω από αυτό, τότε που η αξία της γης ήταν ακόμη χαμηλή. Το ίδιο και για το Στάδιο, που διαγραφόταν ανάμεσα στους αμπελώνες».
Με τη Μελίνα Μερκούρη στα εγκαίνια του Μουσείου της Νεμέας, το 1983 (φωτ. Αμερικανικη Σχολη Κλασικων Σπουδων, Τμήμα Αρχειων).
Η διαδικασία δεν ήταν εύκολη: αντιμετώπισε γραφειοκρατία και καχυποψία. «Ωστόσο η παρουσία του στο έργο ήταν καταλυτική, και με τη συμβολή του άλλαξε η φυσιογνωμία και η μοίρα του τόπου», μας λέει ο κύριος Κριτζάς. Η επιμονή του, η ακαταπόνητη δραστηριότητα και η εμπιστοσύνη που ενέπνεε στους ανθρώπους, τού χάρισε πιστούς υποστηρικτές, και «απέφερε στην πορεία των δεκαετιών ιδιωτικές χορηγίες άνω των 20 εκατομμύριων δολαρίων για τη Νεμέα», αναφέρει στην «Κ» η Μαρία Χρισταρά, αντιπρόεδρος του συλλόγου για την αναβίωση των Νεμέων Αγώνων και επίσης αγαπημένη φίλη του αρχαιολόγου.Εντέλει, στα 35 χρόνια της εργασίας του στη Νεμέα, ο Στέφανος Μίλερ όχι μόνο διενήργησε ανασκαφές που έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα όπως το στάδιο όπου διεξάγονταν τα Νέμεα, αλλά επίσης δημιούργησε αρχαιολογικό πάρκο, κατασκεύασε αρχαιολογικό μουσείο και οργάνωσε την έκθεσή του, ενώ ολοκλήρωσε την ανασκαφή του ναού του Διός και δρομολόγησε την αναστήλωσή του. Παράλληλα, υπηρέτησε ως καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Μπέρκλεϊ, με εξαίρεση τα χρόνια 1982-1987 που διετέλεσε διευθυντής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Το ωραίο του σπίτι, χτισμένο λίγο έξω από τον χωριό Στεφάνι με θέα στον ναό του Δία, μαζί με άλλη περιουσία του, επιθυμούσε να δωρηθούν στο υπό σύστασιν «Ιδρυμα Στέφανος Μίλερ» «με σκοπό να φιλοξενεί φοιτητές που ερευνούν τον αρχαιολογικό χώρο της Νεμέας», διευκρινίζει η κυρία Χρισταρά.
Ηταν επιθυμία του Στέφανου Μίλερ να αποτεφρωθεί, η τελετή θα γίνει στο αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας την Παρασκευή 13/8.
