Kathimerini.gr
Υπέροχες παραλίες και κατάφυτες εξοχές, μεσαιωνικά κάστρα και ισχυρά οικόσημα, μπουκετάκια με σεμπρεβίβα και επισκέπτες που το αγάπησαν και το έκαναν σπίτι τους. Αυτό είναι το Τσιρίγο.
Οταν μιλάμε για τα Κύθηρα, υπάρχει κίνδυνος να γίνει μια παρανόηση. Ίσως αυτή να οφείλεται στον λυρικό πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Ζαν Αντουάν Βατό, που τον 18ο αιώνα αποτύπωσε το «Ταξίδι στα Κύθηρα» σαν μια ωδή στην αγάπη, φιλοτεχνώντας φτερωτούς Έρωτες να πεταρίζουν γύρω από ερωτευμένα ζευγάρια, με φόντο έναν απόκοσμα ρομαντικό ορίζοντα. Ίσως να οφείλεται στη μελαγχολία του Δημήτρη Χορν, όταν, υποδυόμενος τον καταπιεσμένο τραπεζικό υπάλληλο («Μια ζωή την έχουμε»), λαχταρούσε να κάνει το ίδιο ταξίδι και να βιώσει τον έρωτα όπως οι φιγούρες της ζωγραφιάς. Ίσως πάλι τα Κύθηρα να είναι τελικά το λυρικό νησί του Χορν και του Βατό...
Λένε πως στα ταξίδια ο καθένας ακουμπά την προσωπική του ματιά. Στα Κύθηρα δεν είδα το λυρικό νησί που είχα κατά νου, αλλά έναν τόπο γήινο, αγροτικό, πράσινο, που μου θύμισε τις εξοχές της Κρήτης, με πολλούς και διαφορετικούς μεταξύ τους οικισμούς – κάποιοι είναι απίθανα όμορφοι, αλλά και τόσο ήρεμοι που ούτε γάτα δεν διαταράσσει την ακινησία του τοπίου.
Διαπίστωσα, επίσης, ότι είναι από τα πιο ενδιαφέροντα νησιά που έχω επισκεφτεί, με αρκετά μπερδεμένη ταυτότητα: ανήκουν στα Επτάνησα, υπάγονται στην Περιφέρεια Αττικής, χωροταξικά βρίσκονται απέναντι από τη Λακωνία και πολιτικά διαθέτουν το –απίστευτο για την εποχή μας– καθεστώς της Εγχωρίου Περιουσίας που κληροδοτήθηκε από τους Άγγλους και σύμφωνα με το οποίο οτιδήποτε δεν είναι ιδιωτικό ανήκει στην «Εγχώριο» και όχι στο ελληνικό Δημόσιο. Το κράτος, με λίγα λόγια, δεν έχει αξιώσεις για τις μη ιδιωτικές εκτάσεις και ακίνητα, τα μοναστήρια ή τα κοντινά νησάκια (όπως η Χύτρα) – τον λόγο έχει η Επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας, που εκπροσωπεί την κοινωνία του νησιού.
Κι αυτό –όπως μου εξηγεί ο ζωγράφος Μανώλης Χάρος που κατάγεται από τα Κύθηρα και ζει σχεδόν μόνιμα εδώ– έχει άμεση σχέση με την πολεοδομία, αφού το καθεστώς της Εγχωρίου είναι ο λόγος που κάθε οικισμός διατήρησε τον χαρακτήρα του. Δεν καταπατήθηκαν «οι διάφορες γαίες εκτός χωριών» (σε περίπτωση καταπάτησης η αντίδραση των ντόπιων θα ήταν άμεση, μια και οι μη ιδιωτικές εκτάσεις δεν ανήκουν γενικώς και αορίστως στο Δημόσιο, αλλά σε όλους τους Κυθήριους).
Απ’ ό,τι φαίνεται, εκτός από τον χαρακτήρα των οικισμών, σε κάποιες περιπτώσεις διατηρήθηκε συμπαγής και ο πληθυσμός τους, με «τις ίδιες οικογένειες να κατοικούν στα ίδια χωριά πάντα. Η οικογένεια Σκλάβου είναι στα Μητάτα από την εποχή των πειρατών. Η οικογένεια Ζερβού είναι στον Μυλοπόταμο από το 1300. Τα Κύθηρα δεν ήταν ποτέ μία κοινωνία, ήταν Βορράς-Νότος», λέει ο κ. Χάρος και μου το επιβεβαιώνουν αρκετοί ντόπιοι.
Κατά τ’ άλλα, το νησί φαίνεται ότι ασκεί ισχυρή έλξη σε ξένους που παράτησαν την πρότερη ζωή τους κι εγκαταστάθηκαν εδώ (με τον ιδιοκτήτη του ξενοδοχείου μας να είναι Γάλλος, μια βοτανοθεραπεύτρια Ιταλοσκωτσέζα, μια καλλιτέχνιδα Αθηναία και πολλούς ακόμα «Τσιριγώτες από επιλογή» που εμφανίζονται συνεχώς μπροστά μου στη διάρκεια της τριήμερης επίσκεψης).
Τι άλλο ιδιαίτερο έχει αυτό το πολυπρόσωπο νησί που αξίζει να γνωρίζει ένας επισκέπτης; Δύο πράγματα: Το πρώτο είναι ότι τα ταξιδιωτικά σημεία ενδιαφέροντος δεν είναι συγκεντρωμένα, αλλά διάσπαρτα (π.χ. η Χώρα απέχει 25 χλμ. από το Διακόφτι, το λιμάνι του νησιού, δηλαδή περίπου 40 λεπτά οδικώς), επομένως το ταξίδι στα Κύθηρα χρειάζεται αυτοκίνητο. Το δεύτερο είναι ότι, σε αντίθεση με άλλα μέρη της νότιας Ελλάδας, τα Κύθηρα έχουν μικρή σεζόν. Για κόσμο και βαβούρα ελάτε τον Αύγουστο, για ησυχία προτιμήστε τους υπόλοιπους μήνες.
1. Τα κάστρα και τα οικόσημά τους
Τα Κύθηρα μοιάζουν με τη γειτονική Πελοπόννησο –έχουν δηλαδή κάμποσα κάστρα–, όπως είναι η Παλιόχωρα (πρώην πρωτεύουσα των Κυθήρων που κουρσεύτηκε από τον Τούρκο πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα), ο Μυλοπόταμος ή Κάτω Χώρα (ενετικό κάστρο γεμάτο γοητευτικά κτίσματα), το Καστέλο του Αβλέμονα του 16ου αιώνα και βέβαια το Κάστρο Κυθήρων ή Φορτέτσα, στη Χώρα (ενετικό οχυρό του 13ου αιώνα, που ανακατασκευάστηκε τον 16ο και αποτελεί ένα από τα ωραιότερα αξιοθέατα, με φοβερή θέα). Από τα πιο αξιοπρόσεκτα σημεία του Κάστρου είναι η έκθεση οικοσήμων του.
Τι κι αν είναι μικρή; Μέσα από επεξηγηματικά κείμενα παρουσιάζει την πορεία του νησιού στον χρόνο και τις ισχυρές φαμίλιες που έφτασαν από την Κρήτη τον Μεσαίωνα. Μέσα από τα ίδια τα οικόσημα ο επισκέπτης καταλαβαίνει πόση φαντασία χρησιμοποιούσαν στο παρελθόν οι εκπρόσωποι της εξουσίας για να δημιουργήσουν το έμβλημά τους. Το οικόσημο της οικογένειας Κασιμάτη απεικονίζει ένα όρθιο λιοντάρι να βγαίνει από μια λάρνακα κρατώντας σταυρό, ενώ το οικόσημο της οικογένειας Μόρμορη το ψάρι από το οποίο προέρχεται το όνομά της, μια μουρμούρα!
Ιnfo: Όλα τα κάστρα είναι ανοιχτά για το κοινό χωρίς εισιτήριο.
Ώρες λειτουργίας Φορτέτσας: 08.00-20.00
2. Τις ιστορίες που κρύβουν τα σοκάκια
«Έως εδώ γυναίκα... Δεν πάει παραπάνω», λέει ένας επισκέπτης στη σύντροφό του λίγο πριν φτάσουν στο Κάστρο Κυθήρων, κουρασμένος από την –όχι και τόσο απαιτητική– ανηφόρα του δρόμου. Ακόμα, όμως, και το σημείο όπου στάθηκε ο λαχανιασμένος τουρίστας άξιζε τον κόπο, γιατί εκεί, λίγο πριν από την είσοδο του Κάστρου, βρίσκονται δύο αντικριστά σπίτια, ένα λευκό κι ένα ροδί, που αποτελούν κομμάτι της ιστορίας του τόπου. Όπως θα διαβάσετε στις πινακίδες στο εξωτερικό τους, το ροδί οίκημα ανήκε στην οικογένεια της Ρόζας Κασιμάτη.
Πρόκειται για τη μητέρα του Γιάκομο Κοϊζούμι ή αλλιώς Λευκάδιου Χερν (1850-1904), του Ελληνοϊρλανδού συγγραφέα που έζησε μέρος της ζωής του στην Ιαπωνία, την αγάπησε σαν δεύτερη πατρίδα του και έγραψε σπουδαία βιβλία γι’ αυτήν. Στο λευκό σπίτι διέμεινε ο Νικόλαος Νικολάγιεβιτς Φιλοσοφώφ (1867-1946), Ρώσος ναύαρχος που έζησε μια πολυκύμαντη ζωή, βίωσε τραυματικά την Οκτωβριανή Επανάσταση, με την οικογένειά του να κυνηγιέται από τους Μπολσεβίκους, και κατέληξε φαροφύλακας στον φάρο Απολυτάρες στα Αντικύθηρα. Και κάπως έτσι, το μικρό στενό λίγο πριν από το Κάστρο Κυθήρων αποδεικνύεται αναπάντεχα κοσμοπολίτικο.
3. Τα new age υφαντά της Κυριακής
«Όταν σκεφτήκαμε με τον σύζυγό μου να φτιάξουμε τσάντα από κουρελού, μου είπε: “Να σε δω να πείσεις μια γυναίκα να την κρατήσει”». Το αποτέλεσμα; «Τα κατάφερα», μας λέει η Κυριακή Καλλιγέρου, υφάντρα νέας γενιάς που κατασκευάζει τσάντες σε έναν παμπάλαιο οικογενειακό αργαλειό, φτιαγμένο από ένα παλιό ξύλο που ξεβράστηκε στη Φυρή Άμμο, στον Κάλαμο. Στο πολύχρωμο μαγαζί της, στη Χώρα, θα βρείτε χειροποίητες τσάντες από κουρελούδες, δερματίνη, ακόμα και από πρόβειο μαλλί (το οποίο επεξεργάζεται η γιαγιά της και η μητέρα της το βάφει σε μεγάλα βαρέλια). Μπορείτε να αγοράσετε επίσης χειροποίητες μπάντες, «άκαυστες και αδιάβροχες», δηλαδή υφαντά για τον τοίχο, που πολλοί τα βάζουν μπροστά στο τζάκι επειδή δεν υπάρχει κίνδυνος να πάρουν φωτιά. Στη γωνία του μαγαζιού θα δείτε και τον πρωταγωνιστή της όλης επιχείρησης, χωρίς τον οποίο τίποτα δεν θα ήταν δυνατό: τον αργαλειό.
Info: Borse υφαντά, τηλ. 6980-906058
4. Τα τοπικά προϊόντα
Στο νησί υπάρχουν λογιών λογιών μαγαζιά που πωλούν σουβενίρ, από μαγνητάκια, κούπες και κοσμήματα μέχρι ζωγραφισμένες πέτρες και μπουκετάκια με σεμπρεβίβα (ένα κίτρινο λουλουδάκι που το μαζεύουν από το νησάκι Χύτρα και θεωρείται το σήμα κατατεθέν του Τσιρίγου). Τρία αξιόλογα μαγαζιά των Κυθήρων είναι το Λίγο απ’ όλα (τηλ. 27360-37005), στην πλατεία της Χώρας, για μαρμελάδα καρότο, ροζέδες (το «γλυκό του γάμου») και συσκευασμένο θαλασσινό αλάτι, το Αρτοποιείο του Καραβά (τηλ. 27360-33092), στο ομώνυμο χωριό, για τα διάσημα παξιμάδια του, και ο Ελίχρυσος (τηλ. 27360-33224), που στεγάζεται σε ένα ανακαινισμένο ελαιοτριβείο στον Μυλοπόταμο και πουλάει βιολογικό λάδι, ντόπια κρασιά, φατουράδα (λικέρ από τσίπουρο, κανέλα, γαρίφαλο, μέλι), θεραπευτικά βότανα και πολλές κρέμες (θερμαντική, για ουλές κ.λπ.).
5. Το μουσικό καφενείο του Ποταμού
«Είμαι ανοιχτός όλο τον χρόνο, σχεδόν 24 ώρες το 24ωρο. Τον βαρύ χειμώνα δεν είναι 24, μπορεί να είναι 20 ή 18. Αλλά το καλοκαίρι είναι σχεδόν 24». Είναι συγκινητικό να επισκέπτεσαι ένα παλιό τσιριγώτικο κεφαλοχώρι το οποίο διαθέτει ένα στέκι που κάνει «υπερωρίες», κρατώντας τον παλμό του ζωντανό χειμώνα-καλοκαίρι. Τα εύσημα πηγαίνουν στον Πειραιώτη Δημήτρη Κοντολέων: άφησε την πόλη και μετακόμισε μόνιμα στα Κύθηρα (τόπο καταγωγής του παππού του), όπου και άνοιξε το μουσικό καφενείο Αστικόν (τηλ. 27360-33141), στον Ποταμό. Πρόκειται για έναν σύγχρονο πολυχώρο εστίασης και τέχνης, που διοργανώνει DJ sets και φιλοξενεί μουσικά live. Από πού πήρε την ονομασία του; Από «ένα πέτρινο κτίσμα στον δρόμο φεύγοντας από Ποταμό για Αγία Πελαγία. Ήταν το πρώτο σχολείο αγγλικής κατασκευής και λεγόταν “Αστικό Σχολείο Ποταμού”». Όταν περάσετε, δοκιμάστε τη σπεσιαλιτέ του: σπιτική λεμονάδα (virgin ή με ρούμι, βότκα, τζιν, λευκή τεκίλα).
6. Τις παραλίες τους, που τα ’χουν όλα
Στα Κύθηρα θα ευχαριστηθείτε βουτιές. Το Καψάλι (που βραβεύτηκε με Γαλάζια Σημαία) έχει μια περατζάδα με μαγαζιά μπροστά στη θάλασσα και εύκολη πρόσβαση. Στο ίδιο κλίμα κινείται κι ο Αβλέμονας, οργανωμένος, με μια σειρά από παρτέρια (σαν αναβαθμίδες) με λουλούδια και φοίνικες και από κάτω έναν κολπίσκο που μοιάζει με πισίνα, όπου πλατσουρίζουν παιδιά. Αξίζει επίσης να γνωρίσετε την Κομπονάδα, τον Χαλκό και φυσικά το Καλαδί, από τις πιο διάσημες τσιριγώτικες παραλίες (που η ομορφιά της δικαιολογεί τη μικρή ταλαιπωρία την οποία πιθανόν να υποστείτε αν χαθείτε –όπως εμείς, κάπου ανάμεσα στις Καρβουνάδες και τα Φράτσια– και δεν μπορείτε να βρείτε κανέναν από τους δύο δρόμους που οδηγούν έως εκεί).
7. Τον θρυλικό Λέοντα
«Όλα ξεκίνησαν από αυτό το μικρό εργαστήρι. Ένα μεγάλο κομμάτι μαρμάρου, μερικά εργαλεία και τα χέρια του γλύπτη. Πώς τον έλεγαν; Δεν ξέρω, δεν άκουσα ποτέ το όνομά του. Το μόνο που θυμάμαι είναι τα χέρια του», λέει ο Λέων των Κυθήρων, ξετυλίγοντας το κουβάρι της ζωής του και περιγράφοντας πώς κατέληξε στη Γερμανία ως «λάφυρο πολέμου» το 1941 ή πώς η μαρμάρινη καρδιά του «πήγαινε να σπάσει από την αγωνία» όταν τον φόρτωσαν σε ένα ατμόπλοιο με ελληνική σημαία στο Αμβούργο, για να επιστρέψει στην Ελλάδα. Το αρχαιοελληνικό γλυπτό χρονολογείται στα τέλη του 6ου αιώνα και ενδέχεται να ήταν επιτύμβιο μνημείο ή αφιέρωμα σε ιερό, το οποίο σε ύστερους χρόνους τοποθετήθηκε στο φρούριο της Χώρας.
Η γλαφυρή «αφήγησή» του στο oλιγόλεπτο φιλμάκι του Αρχαιολογικού Μουσείου (τηλ. 27360-31739, 2 ευρώ, Δευτέρα-Τρίτη 08.00-20.00) είναι καθηλωτική, γι’ αυτό και οι επισκέπτες δεν απομακρύνονται ώσπου να ακούσουν ολόκληρη την ιστορία, με το αυθεντικό άγαλμα να στέκει ακριβώς δίπλα από την οθόνη όπου προβάλλεται το βίντεο. Ο έξυπνος τρόπος που παρουσιάζεται στο κοινό ο Λέοντας των Κυθήρων είναι ένα από τα ατού του άρτιου Αρχαιολογικού Μουσείου, στα εκθέματα του οποίου συμπεριλαμβάνονται, μεταξύ πολλών άλλων, ένα πανέμορφο χάλκινο ειδώλιο της Αθηνάς (500-450 π.Χ.), ένα πήλινο γοργόνειο (μάσκα Μέδουσας) του 5ου-4ου αιώνα π.Χ., χάλκινα κοσμήματα για τον λαιμό και αναθήματα.
